Η έκ-πληξη των Χριστουγέννων (Μέρος 1ο)

Του Σωτηρίου Δεσπότη, καθηγητού του Πανεπ. Αθηνών 

Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του καθηγητού της Καινής Διαθήκης στην Θεολογική σχολή του Πανεπ. Αθηνών, Σωτηρίου Δεσπότη, με θέμα: Η έκ-πληξη των Χριστουγέννων. 

Η ομιλία «δόθηκε» το Σάββατο 18 Δεκεμβρίου 2010, στην αίθουσα της ΧΕΕΝ, Γ. Σεπτεμβρίου 11, έβδομος όροφος, στην Αθήνα. Την εκδήλωση οργάνωσε η Ορθόδοξη Πορεία, ο σύλλογος των ορθοδόξων τυφλών της Ελλάδος, αφενός μεν επί τη συμπληρώσει 15 ετών από της ιδρύσεως του σωματείου, αφετέρου δε επί τη ερχομένη εορτή των Χριστουγέννων.

***

Η έκ-πληξη των Χριστουγέννων.

Δυστυχώς, αγαπητοί, τα Χριστούγεννα, ενώ είναι η “μητρόπολη των εορτών”, σύμφωνα με τους πατέρες, είναι η πιο ίσως βάναυσα ή πιο κακοποιημένη εορτή του χρόνου. Είναι πραγματικά τραγελαφικό ότι έχουμε ταυτίσει όλοι τα Χριστούγεννα με την μορφή του σάντα κλάουζ, ενός πληθωρικού στην εμφάνιση καταναλωτή, και εντέλει, αναλώσιμου προσώπου. Και όσο κι αν ψάξουμε δυστυχώς, ενώ τα γενέθλια του Χριστού γιορτάζουμε, η μορφή του άστεγου Χριστού, του Χριστού που γεννιέται στο περιθώριο της θρησκευτικής και πολιτικής αριστοκρατίας της εποχής του, δυστυχώς επαναλαμβάνω, η μορφή του Χριστού δεν απαντάται πουθενά.

Κι εδώ ακριβώς εντοπίζεται η τραγωδία των Χριστουγέννων, όπως βιώνεται από τον σημερινό ευρωπαίο, ο οποίος αναζητά στα Χριστούγεννα μια ρομαντικότητα, μια επιστροφή ίσως σε παιδικές αναμνήσεις. Γίνεται πολύς λόγος αόριστα για το πνεύμα των Χριστουγέννων, λες και υπάρχει ένα τζίνι χριστουγεννιάτικο, το οποίο θα αλλάξει μαγικά τον υπαρξιακό μας ζόφο.
Αυτά τα Χριστούγεννα όμως, χωρίς τον Χριστό, είναι ταυτόχρονα και η πιο ανιαρή μελαγχολική ημέρα του χρόνου. Από στατιστικές που έχουν γίνει στη σύγχρονη Ευρώπη και Αμερική, η πιο μελαγχολική ημέρα του χρόνου είναι αυτά καθεαυτά τα Χριστούγεννα. Τραγικό! Όταν κανείς σκέφτεται ότι αναζητά σε αυτή την ημέρα να ανακαλύψει την χαμένη του ειρήνη, τις χαμένες του προσδοκίες.

Άρα, το ζητούμενο γι’ όλους μας είναι το να ανακαλύψουμε κάπου τον Χριστό. Να ανακαλύψουμε δηλαδή αυτό που η εκκλησία εδώ και σαράντα ημέρες περίπου, «τραγουδά» και ψέλνει στη λατρεία της «Χριστός γεννάται, δοξάσατε, σήμερον γεννάται εκ Παρθένου ο δρακί την πάσαν έχων κτίσιν». Αυτή είναι η εμπειρία των Χριστουγέννων. Κι όπως λένε οι πατέρες της εκκλησίας μας, ο Χριστός, ο Θεός γίνεται άνθρωπος, προκειμένου ο άνθρωπος να μην γίνει απλά ηθικός, καλός, ευγενικός, αλλά προκειμένου Αυτός ο άνθρωπος ο οποίος κάθεται όπως ο προφήτης χαρακτηριστικά αναφέρει: «στη χώρα και στο σκοτάδι του θανάτου». Ο Θεός λοιπόν γίνεται άνθρωπος προκειμένου ο άνθρωπος να γίνει Θεός. Βέβαια όχι Θεός όπως τον φαντάστηκε ο Νίτσε, κι όπως προσπαθούν σήμερα να επιτύχουν οι σύγχρονοι αναζητητές του υπερανθρώπου, αλλά Θεός που μπορεί να αγαπήσει και να αγαπηθεί, να ταπεινωθεί και να θυσιαστεί, να αναστηθεί για χάρη του άλλου, του ξένου.

Μαζί σας αυτές τις λίγες στιγμές θα προσπαθήσω, επειδή ακριβώς το αντικείμενό μου είναι η Καινή Διαθήκη, λίγο να αναβιώσω τα γεγονότα των Χριστουγέννων, όπως τα περιγράφουν οι δύο από τους τέσσερις Ιερούς Ευαγγελιστές, καθώς, όπως γνωρίζετε, ο βασικός πυρήνας του Χριστιανισμού δεν είναι τα Χριστούγεννα, αλλά είναι η Ανάσταση. Και τα Χριστούγεννα ακριβώς τα γιορτάζει η ανατολή, γιατί ακριβώς αποτελούν τον πρώτο σταθμό του Χριστού προς τον σταυρό και την ανάστασή Του. Ήδη η βυζαντινή εικόνα των Χριστουγέννων μας προϊδεάζει για την επίσκεψη του Χριστού στον Άδη, στον τάφο, αλλά και την Ανάστασή Του. Θα προσπαθήσω λοιπόν στην αγάπη σας να αφιερώσω λίγες στιγμές με το πώς οι Άγιοι Ματθαίος και Λουκάς, δύο Ευαγγελιστές από τους τέσσερις, περιγράφουν την γέννηση του Ιησού.

Γνωρίζετε, (για να αναφέρω κάποια ιστορικά στοιχεία), ότι ο Χριστός γεννήθηκε προ Χριστού! Ο Χριστός γεννήθηκε το 6 π.Χ. και μάλιστα πιθανόν ο Χριστός δεν γεννήθηκε τα Χριστούγεννα. Δεν γεννήθηκε δηλαδή στις 25 Δεκεμβρίου. Στις 25 Δεκεμβρίου γιόρταζε η Δύση τα γενέθλια του ανίκητου ήλιου. Είναι ακριβώς η στιγμή κατά την οποία ο ήλιος αρχίζει και πάλι να αυξάνει την ημέρα, την ζέστη, το φως. Και ακριβώς επειδή η εθνική εορτή που γιόρταζαν τα γενέθλια του ήλιου, ο χριστιανισμός ο οποίος έφερε καινούρια πράγματα, ώστε να κάνει τα πάντα καινούρια, προσέλαβε τη συγκεκριμένη γιορτή, και σήμερα γιορτάζουμε τα γενέθλια όχι του φυσικού ήλιου, αλλά του Ήλιου της δικαιοσύνης. Όπως δηλαδή το ψάλουμε στο απολυτίκιο των Χριστουγέννων. «Ήλιος της δικαιοσύνης», ήλιος της καλοσύνης στα νέα ελληνικά, είναι ο Ιησούς. Ο Χριστός λοιπόν γεννήθηκε το 6 π.Χ. περίπου. Δεν γνωρίζουμε βέβαια πια εποχή ακριβώς του χρόνου γεννήθηκε ο Χριστός. Εικάζουμε ότι ήταν άνοιξη διότι οι ποιμένες ήταν Αγραυλούντες.

Γεννήθηκε, όπως γνωρίζετε, ο Ιησούς σε μία εποχή, σε ένα σημείο μηδέν το οποίο έχει κατά παράδοξο τρόπο πάρα πολλά παράλληλα στοιχεία με την εποχή που βιώνουμε εμείς σήμερα, το 2016 μ.Χ. Ποιες είναι οι παραλληλότητες της εποχής των δύο αυτών κόσμων, οι οποίοι φαίνονται να απέχουν μεταξύ τους χιλιετίες, αλλά αμέσως θα διαπιστώσετε ότι τους ενώνουν πάρα πολλά πράγματα κι αυτό είναι κάτι που μας κάνει αισιόδοξους.

Για πρώτη φορά το 6 π.Χ., όταν αυτοκράτωρ στην αιώνια πόλη, την Ρώμη είναι ο Οκταβιανός Αύγουστος, για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία, έχουμε το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης. Ο κόσμος γίνεται ένας. Ανατολή και Δύση ενώνονται κάτω από το σκήπτρο ενός πλανητάρχη. Κι αυτή η παγκοσμιοποίηση του σημείου μηδέν της ιστορίας, – αν και αυτό δεν υπήρξε ποτέ, έτσι όπως γνωρίζετε δεν υπάρχει μηδέν αλλά -1 ή 1 μ.Χ., – στο σημείο αυτό μηδέν ο κόσμος γίνεται ένας, βασισμένος σε τρεις πυλώνες. Αυτούς τους τρεις τους βλέπουμε και σήμερα να αναβιώνουν. Ο πρώτος είναι η κοινή γλώσσα. Τότε ήταν η ελληνική γλώσσα, η γλώσσα της οικουμένης. Έχουμε και σήμερα ένα διαδίκτυο, το οποίο διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Ο δεύτερος πυλώνας είναι τα δίκτυα επικοινωνίας των ανθρώπων. Είναι γνωστά τα δίκτυα τα οποία άνοιξε τότε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όπως Για παράδειγμα, η Εγνατία Οδός. Και έχουμε και τον τρίτο πυλώνα, ένα κοινό νόμισμα, το οποίο ένωνε τους πάντες. είναι το δηνάριο στο οποίο απεικονίζεται ο πλανητάρχης με χαρακτηριστικά θεϊκά. Προκειμένου να συσπειρωθεί αυτή η αυτοκρατορία έπρεπε να ενωθεί, και για να ενωθεί έπρεπε να βρει έναν κοινό μεσσία. Τον ανακάλυψε στο πρόσωπο του Οκταβιανού Αυγούστου.
Κι ενώ έχουμε αυτή την παγκοσμιοποίηση, έχουμε ταυτόχρονα πολλά υπαρξιακά προβλήματα στους ανθρώπους οι οποίοι βιώνουν αυτό το γεγονός. Ο άνθρωπος ξεριζωμένος από την πόλη κράτος, ευρισκόμενος σε μια χοάνη γλωσσών, πολιτισμών, αισθάνεται μια απόλυτη μοναξιά και την ανάγκη για σωτηρία, την οποία προσπαθεί να ανακαλύψει είτε στον άρτον και το θέαμα που πρόσφερε αφειδώς ο πλανητάρχης, προκειμένου να αποκοιμίσει τις μάζες, είτε προσπαθεί ο ξεριζωμένος άνθρωπος, ο άνθρωπος των πόλεων, να ανακαλύψει τη σωτηρία στα υπόγεια διαφόρων μυστηριακών τελετών, οι οποίες «θέλουν» να αναβιώσουν τη Σταύρωση και την Ανάσταση, όπως την βιώνουν στη φύση. Και παράλληλα, υπήρχαν κι εκείνοι που προσπαθούσαν να ανακαλύψουν την αρμονία και την ευτυχία τους στην αρμονία του ουρανού. Γι’ αυτό κι έχουμε τη λατρεία των ζωδίων, του ζωδιακού κύκλου, των αστέρων. Βλέπουμε λοιπόν έναν κόσμο, ο οποίος πραγματικά, όπως ο ευαγγελιστής επισημαίνει, ενώ ζει μία επιφανειακή ειρήνη, την ρωμαϊκή ειρήνη, την πάξ ρομάνα όπως ονομαζόταν, ενώ ζει την απουσία του πολέμου, δεν αισθάνεται ταυτόχρονα εσωτερικά την ειρήνη και την αρμονία, την οποία κάθε άνθρωπος από τη στιγμή που γεννάται σε αυτόν τον πλανήτη, προσπαθεί να ανακαλύψει. Αυτή είναι η εποχή, το πλαίσιο στο οποίο γεννάται ο Ιησούς.
Πολλές φορές ακούμε, ιδίως στους κύκλους που εμείς βιώνουμε, να δαιμονοποιείται η παγκοσμιοποίηση. Θεωρώ όμως ότι μπορεί αυτή ακριβώς η κρίση που βιώνουμε όλοι μας, επειδή φυσικά δεν είναι οικονομική κρίση αλλά υπαρξιακή κρίση, μπορεί αυτή να γίνει το πλαίσιο στο οποίο είναι δυνατόν να ανακαλύψουμε ότι, κάπου ναι, γεννάται ο Χριστός.

Ένα δεύτερο σημείο που θα επισημάνω, είναι το ότι ακριβώς μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, στο σημείο μηδέν της ιστορίας, όπου ο άνθρωπος πραγματικά αναζητά τη σωτηρία, όπου υπάρχει ένα σύστημα, το οποίο προσπαθεί να αποκοιμίσει τις μάζες προσφέροντας άρτον και θέαμα, το πώς οι Ευαγγελιστές παρουσιάζουν τα γενέθλια του Ιησού. Κι είναι εντυπωσιακό πραγματικά ότι, όπως ήδη προανέφερα, μόνο δύο από τους Ευαγγελιστές αναφέρονται στη γέννηση του Ιησού. Κι αυτό αιτιολογείται γιατί, ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε όπως ήδη προανέφερα και πολλές φορές θα το αναφέρω, ότι το «νεύρο» – ο πυρήνας της πίστης μας δεν είναι τα γενέθλια του Ιησού, η είσοδος του Ιησού στην ιστορία. Κέντρο της πίστης μας είναι η νίκη του Ιησού απέναντι στον θάνατο, δηλαδή ο σταυρός και η Ανάσταση.
Θα αναφέρω ένα απλό παράδειγμα: στο Κοράνιο και στο Ισλάμ η γέννηση του Χριστού τιμάται και μάλιστα με πολύ πιο ζωηρά, μυθικά χρώματα απ’ ότι στα Ιερά Ευαγγέλια! Με καμία όμως δύναμη δεν μπορεί και το Κοράνι και το Ισλάμ να αποδεχθεί το Σταυρό και την Ανάσταση του Ναζωραίου. Ότι ο Ιησούς Χριστός δηλαδή έπαθε, πέθανε και μάλιστα επώδυνα, ντροπιαστικά πάνω σε έναν σταυρό κι ότι Αυτός ο Ιησούς νίκησε τον θάνατο και αναστήθηκε εκ των νεκρών. Έχουμε λοιπόν δύο Ευαγγελιστές οι οποίοι παρουσιάζουν στην αφήγηση των Χριστουγέννων διαφορές μεταξύ τους, αρκετές διαφορές μάλιστα μεταξύ τους, οι οποίες προβληματίζουν αυτόν, ο οποίος με κριτικό πνεύμα προσεγγίζει τα ευαγγέλια. Και μάλιστα, ουδέποτε ο Χριστός αποτρέπει τον άνθρωπο από την κριτική απέναντί Του, διότι ο Χριστός είναι η Αλήθεια, και η Αλήθεια έξω βάζει τον φόβο, όπως αναφέρει πολύ ωραία ο Ευαγγελιστής Ιωάννης.

Έχουμε λοιπόν από τη μία τον Ματθαίο, ο οποίος περιγράφει τα Χριστούγεννα αρχίζοντας με το γενεαλογικό δέντρο του Ιησού, το οποίο ακούμε μια Κυριακή πριν τα Χριστούγεννα στη σύναξη της εκκλησίας. Ο Ματθαίος είναι εκείνος που περιγράφει την επίσκεψη των μάγων, τον αστέρα, τα δώρα και στο φινάλε, τον ξεριζωμό του Ιησού και την ξενιτιά του στην Αίγυπτο.
Από την άλλη πλευρά ο Ιερός Λουκάς, όπως θα διαπιστώσουμε ευθύς αμέσως, δεν συνδυάζει την γέννηση του Χριστού με την βασιλεία του Ηρώδη. δεν περιγράφει τους μάγους αλλά τους ποιμένες, δεν περιγράφει την ξενιτιά του Ιησού στην Αίγυπτο, αλλά την παιδική ηλικία του Ιησού και καταλήγει με το γενεαλογικό δέντρο του Ιησού, το οποίο διαφέρει από αυτό του Ματθαίου, και είναι ενταγμένο αμέσως μετά τη βάφτισή Του.

Πηγή:  vimaorthodoxias.gr