Τηλεόραση και ανήλικοι.

Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες η ανάπτυξη της τεχνολογίας επέφερε πολλές αλλαγές στην ζωή μας. Μία από αυτές είναι και η κυριαρχία της τηλεόρασης στην καθημερινότητα μας αλλά και στην καθημερινότητα των παιδιών μας. Σήμερα η τηλεόραση μπαίνει από πολύ νωρίς στην ζωή των παιδιών, ενδεχομένως και στην κρεβατοκάμαρα τους.
της Μαρίας Χρηστάκη, Παιδοψυχιάτρου
Έρευνες υποστηρίζουν ότι παιδιά ακόμα και δύο ετών παρακολουθούν τηλεόραση περισσότερο από δύο ώρες ημερήσια. Υπολογίζεται ότι παιδιά ηλικίας 2 έως 4 ετών στην Αμερική παρακολουθούν τηλεόραση πάνω από 4 ώρες ημερήσια και το ¼ αυτών έχει την τηλεόραση στην κρεβατοκάμαρα του. Η Nielsen Media Research (1998) στην Αμερική έδειξε ότι το μέσο παιδί παρακολουθεί 21 ώρες τηλεόραση την εβδομάδα.
Είναι λοιπόν αναμενόμενη η ανησυχία και ο προβληματισμός των ειδικών σχετικά με την επίδραση του μέσου αυτού. Ακόμα και διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ έχουν επισημάνει την δυνητικά αρνητική επίδραση της τηλεόρασης στους ανηλίκους. Η σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού στο άρθρο 17 αναγνωρίζει την σημασία των ΜΜΕ στην ενημέρωση όμως προτρέπει τα συμβαλλόμενα κράτη να «ευνοούν την επεξεργασία κατάλληλων κατευθυντήριων αρχών που να προστατεύουν το παιδί από την ενημέρωση και το υλικό που βλάπτει την ευημερία του». Η σύμβαση αυτή έχει ψηφιστεί και στην Ελλάδα.
Γνωστό είναι ότι η παιδική ηλικία είναι μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περίοδος όπου ωριμάζουν λειτουργίες τόσο σε επίπεδο κεντρικού νευρικού συστήματος όσο και σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο .Έως την ηλικία των 8-9 ετών τα παιδιά δυσκολεύονται να διαχωρίσουν την φαντασία από την πραγματικότητα. Αυτή η ειδικότερη ευαισθησία καθιστά την ηλικιακή περίοδο αυτή ευάλωτη στις επιδράσεις, θετικές ή αρνητικές , και επομένως η επαγρύπνηση για την προστασία των παιδιών από πιθανές αρνητικές επιδράσεις καθισταται αναγκαία. Σε ποιους τομείς λοιπόν επιδρά η τηλεόραση ;

ΒΙΑ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ
Τις τελευταίες δεκαετίες είμαστε μάρτυρες περιστατικών βίας στα οποία ολοένα και συχνότερα ενέχονται ανήλικοι. Η βία μπορεί να προέρχεται από ανηλίκους ή να κατευθύνεται προς αυτούς. Τα περιστατικά τυφλής βίας από ανηλίκους κατακλύζουν τα ΜΜΕ. Σε χώρες όπως η Αμερική η βία από ανηλίκους ή νέους ενήλικες είναι σχεδόν καθημερινή πραγματικότητα. Ευτυχώς στην Ελλάδα δεν αντιμετωπίζουμε αντίστοιχο πρόβλημα ωστόσο ολοένα και συχνότερα έρχονται στην δημοσιότητα περιστατικά βίας μεταξύ ανηλίκων. Πολύ πρόσφατη είναι η εξαφάνιση ανηλίκου στην Βέροια με πιθανή εμπλοκή ανηλίκων όπως και ο βιασμός ανήλικης στην Χαλκίδα με συμμετοχή συμμαθητών της. Οι βίαιες αυτές εκδηλώσεις ανηλίκων αυξάνουν τον προβληματισμό ως προς τους παράγοντες που πιθανόν συμβάλλουν στην συμπεριφορά αυτή. Ένας από τους παράγοντες που μελετώνται τα τελευταία χρόνια είναι και η τηλεόραση. Είναι γεγονός. ότι οι ανήλικοι εκτίθενται σε ένα απίστευτο κοκτέιλ βίας και επιθετικότητας μέσω της τηλεόρασης. Υπολογίζεται ότι το μέσο παιδί στην Αμερική θα εκτεθεί σε 100.000 σκηνές βίας πριν αποφοιτήσει από το δημοτικό, και δεν αναφερόμαστε μόνο στις ταινίες αλλά και στην μετάδοση σκηνών βίας ως ανταποκρίσεις αληθινών γεγονότων.
Υπολογίζεται ότι 62% των εκπομπών που παρακολουθούν οι νέοι περιέχει κάποιας μορφής βία, το 26% περιλαμβάνει χρήση όπλων, το 38% επιθετικές συμπεριφορές από ελκυστικούς ήρωες, ενώ σχεδόν το 75% των βίαιων πράξεων δεν συνοδεύεται από κριτική, από τιμωρία, από ενοχή. Δυστυχώς αντίστοιχες έρευνες στην Ελλάδα δεν έχουν πραγματοποιηθεί και δεν μπορούμε να μιλάμε με μετρήσεις. Πεποίθηση όλων είναι ότι και στην χώρα μας η βία και η επιθετικότητα καταλαμβάνουν ένα μεγάλο μέρος των προγραμμάτων της τηλεόρασης. Βέβαια μιλώντας για τηλεόραση πρέπει κανείς να περιλάβει και τα συνδρομητικά κανάλια τα οποία λειτουργούν ως τηλεόραση αλλά στην πραγματικότητα είναι κανάλια –κινηματογράφοι. Πλήθος ερευνών συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η βία της τηλεόρασης οδηγεί σε επιθετική συμπεριφορά τους ανηλίκους. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι ανήλικοι γίνονται βίαιοι αλλά υπάρχει μία θετική συσχέτιση ανάμεσα στην παρακολούθηση βίαιων εκπομπών και την εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς. Οι σύγχρονες ψυχολογικές προσεγγίσεις υποστηρίζουν ότι η βίαιη και επιθετική συμπεριφορά είναι μαθημένη αντίδραση ως απάντηση στην οργή, και μπορεί να υιοθετηθεί ως συμπεριφορά επίτευξης στόχων. Η μάθηση αυτής της συμπεριφοράς γίνεται μέσα από την παρατήρηση αντίστοιχων μοντέλων συμπεριφοράς. Αυτά τα μοντέλα μπορεί να τα παρατηρεί κανείς μέσα στην οικογένεια, σε ομάδες συνομιλήκων αλλά και μέσα από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας όπως για π.χ. η τηλεόραση. Η τηλεόραση λοιπόν καλλιεργεί μοντέλα συμπεριφοράς. Τα παιδιά που παρακολουθούν συνεχώς βίαιες ή επιθετικές εκπομπές τείνουν να επαναλαμβάνουν αυτό που παρακολουθούν και στο παιχνίδι τους και μιμούνται αυτές τις συμπεριφορές και στην καθημερινότητα τους.. Τελικά αυτά τα παιδιά μαθαίνουν ότι η επιθετικότητα είναι μία επιτυχής και αποδεκτή μέθοδος επίλυσης προβλημάτων. Από την δεκαετία του 60 είναι γνωστό ότι τα μικρά παιδιά πολύ εύκολα ταυτίζονται με ήρωες και μιμούνται συμπεριφορές κυρίως όταν η συμπεριφορά αμείβεται ή όταν δεν τιμωρείται. (θεωρία κοινωνικής μάθησης του Bandura). Περισσότερο ευάλωτα στην επίδραση της τηλεοπτικής βίας είναι παιδιά μεταναστών και γενικά μειονοτήτων, τα συναισθηματικά διαταραγμένα παιδιά, τα κακοποιημένα παιδιά,και τα παιδιά από οικογένειες σε κρίση. Βέβαια όλη αυτή η βιαιότητα δεν έχει συνέπειες μόνο στην συμπεριφορά των ανηλίκων αλλά μπορεί να προκαλέσει αρνητικές επιδράσεις και στον ψυχολογικό τομέα Σε μία έρευνα ανάμεσα σε 702 γυμνάσια της Αμερικής καταγράφηκε ότι ποσοστό 10% των παιδιών ζήτησαν ψυχολογική βοήθεια μετά από παρακολούθηση βίαιων προγραμμάτων. Τα συμπτώματα που καταγράφηκαν είναι εφιάλτες, άγχος να μείνουν μόνα, απουσία από το σχολείο, απόσυρση από την παρέα των φίλων. Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα που βρέθηκε να κυριαρχεί σε παιδιά μετά από παρακολούθηση σχετικά τρομακτικών ταινιών ή και καταστροφικών φαινομένων. Μελετάται ακόμη και η δημιουργία ψυχολογικού τραύματος μετά την έκθεση μέσω τηλεόρασης σε σοβαρά τραυματικά γεγονότα (τρομοκρατικά χτυπήματα, πόλεμοι). Γενικά η βία της τηλεόρασης δημιουργεί μια διαστρεβλωμένη εικόνα για τον κόσμο, παρουσιάζει ένα κόσμο σκοτεινό και βίαιο και έτσι καλλιεργεί αίσθημα ανασφάλειας και φόβου.

Οπωσδήποτε η τηλεοπτική βία δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας που ευθύνεται για την εκδήλωση βίαιης και επιθετικής συμπεριφοράς από ανηλίκους. Η συμπεριφορά αυτή είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων (βιολογικών, νευρολογικών, ορμονολογικών, κοινωνικών). Όμως η τηλεοπτική βία είναι ένας από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση της και δεν πρέπει να το αγνοούμε. (Μέρος 1ο)