O Ελληνισμός, η Ευρώπη και ο Κόντογλου

Κωνσταντίνος Χολέβας- Πολιτικός Επιστήμων

Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται στις 13 Ιουλίου από τον θάνατο του Φώτη Κόντογλου, μεγάλου αγιογράφου, λογοτέχνη και υποστηρικτή της Ελληνορθόδοξης Παράδοσής μας. Η ζωή του και το έργο του μάς βοηθούν να δώσουμε απαντήσεις στον προβληματισμό που απασχολεί σήμερα πολλούς Έλληνες: Ποια πρέπει και ποια μπορεί να είναι η θέση του Ελληνισμού έναντι της Δυτικής Ευρώπης, ως πολιτισμού, ως τρόπου ζωής και σκέψης;

Ο Κόντογλου γεννήθηκε στο Αϊβαλί, τις ιστορικές Κυδωνίες της Μικράς Ασίας και έζησε στο πετσί του την Μικρασιατική Καταστροφή. Σπούδασε επί πολλά χρόνια στο Παρίσι και όταν επέστρεψε στην Αθήνα διέπρεψε ως ο κορυφαίος εκφραστής της βυζαντινής παραδοσιακής αγιογραφίας, μακρυά από δυτικές και ρωσικές επιδράσεις.

Έγραψε επίσης χιλιάδες άρθρα και επιφυλλίδες καθώς και σημαντικά βιβλία. Έδωσε έμφαση στην Ορθόδοξη Πίστη, στους βίους των Αγίων και των Νεομαρτύρων, στη μελέτη του Βυζαντίου (Ρωμανίας), στους ανθρώπους της θάλασσας, στην αγάπη για την φύση. Σεμνός και αγαπητός αναζητούσε την ησυχία, την προσευχή και την μελέτη. Χαρακτηριστικό δείγμα της τέχνης του είναι η εικονογράφηση του Παλαιού Δημαρχείου των Αθηνών με μορφές της ελληνικής ιστορίας.

Ο Φώτης Κόντογλου συνδύασε τις σπουδές στο Παρίσι, την πολιτιστική καρδιά της Γηραιάς Ευρώπης, με τον σεβασμό στις Ορθόδοξες Χριστιανικές ρίζες του Ελληνισμού. Έγραψε για την Τουρκοκρατία, για το 1821, για την Πονεμένη Ρωμιοσύνη, δηλαδή την Χριστιανική Ελλάδα. Ουδέποτε κήρυξε την αποκοπή μας από την Ευρώπη, αλλά με την τέχνη του θύμισε ότι στον χώρο του Ορθοδόξου Ελληνισμού καλλιεργήθηκε επί αιώνες μία διαφορετική άποψη για τη ζωή. Το να γνωρίζεις την ταυτότητά σου, το να μελετάς τις ρίζες σου, σε βοηθά να αποκτήσεις αυτοπεποίθηση, αλλά δεν σε κάνει εχθρικό προς τους άλλους. Ο Κόντογλου συνδύασε τα καλά στοιχεία που πήρε από τη Δυτική Ευρώπη με τα παιδικά του βιώματα από τις εκκλησιές της Μικρασίας και από τα συναξάρια των Αγίων.

Ο Ελληνισμός σήμερα έχει ενταχθεί- και ορθώς- στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δυστυχώς διερχόμαστε μία περίοδο με πολλές στρεβλώσεις της ευρωπαϊκής ιδέας, με μέτριους ευρωπαίους ηγέτες, χωρίς όραμα, και με μία εμφανή διάθεση της Γερμανίας να επιβάλει την άποψή της. Η πρόταση του Κόντογλου, αν ζούσε σήμερα, πιστεύω ότι θα ήταν η προσπάθεια για πνευματική αναγέννηση του Ελληνισμού, ώστε να βοηθηθεί και η Ευρώπη να ξαναβρεί τον χαμένο δρόμο της.

Θα παραμείνουμε Ορθόδοξοι Χριστιανοί, μαχητές των εθνικών μας δικαίων και αγωνιστές για κοινωνική δικαιοσύνη και αλληλεγγύη. Αλλά αυτή τη μάχη μπορούμε να την δώσουμε καλύτερα μέσα στην Ευρώπη και όχι σε σύγκρουση με την Ευρώπη. Ο Ελληνισμός από την αρχαιότητα πίστευε στη σύνθεση. Αφομοιώνει τα καλά, αλλά δεν αφομοιώνεται.