Είναι μακρύς ο δρόμος της ανατροφής των παιδιών μας. (Μέρος 2ο)

 

Γράφει ο Δημήτριος Νατσιός, Δάσκαλος

Ερχόμαστε τώρα στην σύγχρονη εποχή, στην νεότερη Ελλάδα, όπου είχαμε κοσμογονικές αλλαγές. Μία κλειστή κοινωνία όπως ήταν, έρχεται σε επαφή με την Δύση. Θαμπώνεται, γοητεύεται, ξιπάζεται, προσπαθεί με τις ευλογίες της φωταδιστικής- κοραϊκής διανόησης να γίνει και αυτή «πεπολιτισμένο» έθνος της Ευρώπης. Το Βυζάντιο αμαυρώνεται, είναι σκοταδισμός, ανούσιες διενέξεις παπάδων και διεφθαρμένων αυτοκρατόρων. Οι μεγάλοι παιδαγωγοί του, οι Πατέρες της Εκκλησίας, περιφρονούνται. Η αρχαία Ελλάδα ασκεί γοητεία. Παραμορφωμένη όμως, με ρομαντικό πνεύμα, σαν ένα καλό παραμύθι.

Η εξέλιξη της τεχνικής και της επιστήμης, οδηγεί σε ουτοπίες και παραλογισμούς. Όλα θα τα λύσει η τεχνική. Ο άνθρωπος περιθωριοποιείται. Αξίζει μόνο ο εγκέφαλος του, ψυχή δεν υπάρχει, «ο Θεός πέθανε». Η εξέλιξη της επιστήμης θα τα λύσει όλα. Πείνα, αρρώστιες, πολέμους, ακόμη κι ο θάνατος, θα νικηθούν. Από κοντά και οι παιδαγωγικές επιστήμες διαγράφουν την πολυαίωνη πείρα και αναζητούν «μοντέρνες» μεθόδους ανατροφής των παιδιών. Τα παιδιά πλέον δεν είναι παιδιά, που ανθίζουν και βγάζουν το καθένα τον δικό του μοναδικό και ανεπανάληπτο ανθό. Είναι μικρογραφίες των μεγάλων. Δεν έχουν δικό τους χαρακτήρα, είναι όλα ίδια.

Αν τα εκπαιδεύσουμε στρατιωτικά, με σιδερένια πειθαρχία, θα γίνουν καλοί μεγάλοι. Άριστοι πολίτες, άριστοι στρατιώτες. Έτσι φτάσαμε στον Χίτλερ. Μετά τον πόλεμο πέρασε η Δύση στο άλλο άκρο. Κανένας περιορισμός, καμμιά άρνηση, αφήστε τα παιδιά να κάνουν ό,τι θέλουν, για να μην φτάσουμε στον Χίτλερ. Τα παιδιά έγιναν παιδιά των λουλουδιών.

Από τους φασισμούς καταλήξαμε στα ναρκωτικά. Αφού δεν μπορούμε να σκοτώσουμε τον πλησίον, ας σκοτώσουμε τον εαυτό μας. Και στις δύο περιπτώσεις οι γονείς απόντες. Περιφρονήθηκε η πρωτόθρονος αξία του γονεϊκού ρόλου, της αγάπης, του παραδείγματος και καταλήξαμε σε παγκόσμιες τραγωδίες. Χωρίς το απαραίτητο λίπασμα της αγάπης του γονέα, ανατράφηκαν γενεές, δολοφόνων και εγκληματιών, γενεές που αναζήτησαν την αγάπη και την παρηγοριά στις ουσίες. Χωρίς το παράδειγμα του γονέα, χωρίς φραγμό και ιδανικά, χωρίς πρότυπα, μπούκωσαν από τις απολαύσεις και αναζήτησαν την τελειότητα, την αρετή, την ηδονή στην παραίσθηση, στην απόδραση από την σκληρή πραγματικότητα, στον λευκό θάνατο.

Σήμερα η Δύση, από την οποία εισάγουμε άκριτα προϊόντα και ιδέες, βιώνει το τρίτο στάδιο της αποχαλίνωσή της. Ονομάζεται μεταμοντέρνο. Τα πάντα «αποδομούνται», κατεδαφίζονται αξίες, πατρίδες, παραδόσεις, θρησκείες, όλα αναθεωρούνται. Μοναδική αξία το χρήμα. Σκοπός η πάση θυσία καλοπέραση, η ευδαιμονοθηρία και η κατανάλωση. Από τον homo sapiens περάσαμε στον άνθρωπο καταναλωτή.

Οτιδήποτε αντιστέκεται στον καταναλωτισμό πρέπει να χτυπηθεί. Η Οικουμένη εξαμερικανίζεται. «Φάγωμεν, πίωμεν, αύριο γαρ αποθνήσκωμεν», «να είσαι ο εαυτός σου». Ιδού τα συνθήματα της Νέας Εποχής. Αυτό ονομάζεται παγκοσμιοποίηση. Όνειρό της να περιοριστεί ο άνθρωπος σε δύο αντανακλαστικές κινήσεις. Να παρακολουθεί τις διαφημίσεις των προϊόντων στην τηλεόραση και στη συνέχεια να πηγαίνει στο ψυγείο και να καταναλώνει τα διαφημιζόμενα προϊόντα. Ψυγείο και τηλεόραση, ιδού τα σύμβολα της Νέας Εποχής. Θύματα αθώα αυτή της ύπουλης πολιορκίας και μάλλον άλωσης, τα πλέον ανώριμα και ανυπεράσπιστα μέλη της κοινωνίας, τα παιδιά.

Να σημειώσω εδώ, παρενθετικά, αυτό που έγραψε ο μεγάλος μας ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης. «Παρατηρήστε πως τρώει το Ελληνόπουλο. Τρώει το πρωί στο σπίτι του. Παίρνει χρήματα για να φάει στο διάλειμμα του σχολείου. Φεύγει σχολώντας και πηγαίνει στο περίπτερο να φάει τα απαγορευμένα στο σπίτι διαφημιζόμενα εδέσματα. Φτάνει στο σπίτι και ξανατρώει. Τρώει όπως οι πεινασμένοι Σουλιώτες ή οι Μεσολογγίτες, εις μνήμην αυτών. Τρώει αναδρομικώς». Σήμερα οι στατιστικές λένε πως τα Ελληνόπουλα είναι τα πιο παχύσαρκα παιδιά στην Ευρώπη.

Η μεγαλύτερη όμως αλλαγή που συνέβη τις τελευταίες δεκαετίες στην ελληνική κοινωνία είναι στο ρόλο της μητέρας και γενικότερα στην γυναίκα του τόπου μας. Το φεμινιστικό κίνημα και οι μεγάλοι πόλεμοι ασκούν ισχυρή επίδραση. Κατά την διάρκεια των πολέμων οι εμπόλεμες χώρες χρησιμοποίησαν την γυναίκα σε όλες ανεξαιρέτως τις δραστηριότητες και τα επαγγέλματα, αντί των ανδρών που ήταν στο μέτωπο και διαπιστώνουν, έκπληκτοι οι πάντες, ότι οι γυναίκες είναι ικανές για επιτυχή δράση σε όλους τους τομείς. Εγκαταλείπει, λοιπόν, η γυναίκα το σπίτι και εργάζεται. Ξεκινά μια αδυσώπητη επαγγελματική αναμέτρηση με τον άνδρα.

Σήμερα είναι αναγκασμένη να εργαστεί, γιατί αλλιώς το σπίτι δεν τα βγάζει πέρα. Τα ωράρια εργασίας επιμηκύνονται.

Το αστικό μοντέλο ζωής επικρατεί. Τα χωριά ερημώνουν και οι πόλεις γιγαντώνονται απάνθρωπα. Ένα διαμέρισμα υποθηκευμένο στην τράπεζα, καθημερινό λαχάνιασμα για να προφθάσει τα πάντα, άγχος, κούραση. Αυτά χαρακτηρίζουν την σύγχρονη Ελληνίδα μάνα. Και τα παιδιά;

Τα παιδιά φυλακισμένα στο θαυμάσιο παιδικό τους δωμάτιο, με τα άφθονα, φανταχτερά παιχνίδια, με την τηλεόραση, το κινητό τους, με τα φροντιστήρια, τα ωδεία, τα γυμναστήρια, τα πάντα. Από ενοχές τα προσφέρουμε τα πάντα. Την αγάπη όμως που θέλει χρόνο, να παίξεις μαζί τους, να αστειευτείς, να διαβάσεις μαζί τους, τους την αποστερούμε. Εξάλλου σήμερα τα παιδιά δεν παίζουν, δεν έχουν ούτε χρόνο στο σπίτι - ούτε χώρο στο σχολείο. «Η πιο σοβαρή πράξη ενός παιδιού δεν είναι η μελέτη, είναι το παιχνίδι», έλεγε ο Ελύτης. Σήμερα λίγος χρόνος μας απομένει το βράδυ μόνο για να τα φιλήσουμε και να τα πούμε καληνύχτα.

Ήρθαν και κάποιοι διαφωτισμένοι εις τας Ευρώπας παιδαγωγοί – φορτωμένοι και με master. Είναι γνωστό πως και κρετίνος να είσαι πληρώνοντας το εξασφαλίζεις από κάποιο αμερικανικό ανθυποκολέγιο - που έμαθαν στις ταλαίπωρες κυρα-Κατίνες της συνοικίας πως πρέπει να αφήνουν τα παιδιά τους να κάνουν ό,τι θέλουν για να μην γίνουν κομπλεξικά και η κατάσταση επιδεινώθηκε. Άκουσαν και κάποιους άλλους να τους λένε πως πρέπει να είμαστε φίλοι με τα παιδιά μας και γίναμε μεταμοντέρνοι. Εξηγώ το τελευταίο προς άρσιν παρεξηγήσεων. Ο γονέας που λέει στο παιδί του «μη με βλέπεις σαν πατέρα, εγώ θέλω να είμαι φίλος σου» είναι ο ίδιος ένα ανώριμο παιδί που παραιτείται από την πατρική του ευθύνη και δημιουργεί στο παιδί του αίσθημα ανασφάλειας που θα φθάσει ως τον πανικό. Τα παιδιά θα βρουν ευκαιρίες στη ζωή τους να αποκτήσουν φίλους, άλλο όμως πατέρα δεν πρόκειται να ξαναβρούν. Είμαστε πάνω απ΄ όλα γονείς, που τους σέβονται τα παιδιά τους και τα σεβόμαστε κι εμείς. Η γονική σχέση είναι μοναδική, ανεπανάληπτη και αιώνια, είναι ανώτερη απ΄ όλες.

Ο νέος τρόπος ζωής επέβαλλε στο σπίτι κι έναν ακόμη γονέα, ακαταγώνιστο, ελκυστικό και επικίνδυνο, τον τρίτο γονέα, όπως προσφυώς ονομάστηκε, την τηλεόραση. Ως εκπαιδευτικός ποτέ δεν άκουσα μέσα στην τάξη να μεταφέρει κάποιος μαθητής εξωσχολικές γνώσεις, χωρίς να αρχίζει τον λόγο του με την εξής στερεότυπη φράση: «Κύριε είδα στην τηλεόραση». Ποτέ δεν άκουσα να λένε, το διάβασα ή μου το διηγήθηκε ο πατέρας ή η μητέρα μου ή η γιαγιά μου. Ίσως δεν έχουμε αντιληφθεί σε όλο της το μέγεθος την καταστρεπτική επίδραση της άθλιας- όπως είναι σήμερα -τηλεόρασης στα παιδιά. Αφήσαμε τα παιδιά μόνα τους μπροστά στην τηλεόραση και αυτό είναι το πιο επικίνδυνο. Μια σειρά τελευταίων ερευνών έδειξαν ότι για τα παιδιά 8-12 ετών το μεγαλύτερο μέρος του φόβου τους πηγάζει από την τηλεοπτική οθόνη και όχι από την πραγματική ζωή, όπως συνέβαινε άλλοτε. Υπολογίστηκε ότι κατά μέσο όρο ένα παιδί μέχρι να τελειώσει το Λύκειο έχει αφιερώσει στη λατρεία της μικρής οθόνης 18.000 ώρες. Που σημαίνει 750 μέρες ή χονδρικότερα 2,5 χρόνια τηλεοπτικής αιχμαλωσίας. Έχει ακόμη υπολογιστεί στην Αμερική - είναι γνωστή η ρήση πως αν θες να δεις την Ελλάδα του μέλλοντος ταξίδεψε στην σημερινή Αμερική - πως ένα παιδί, μετέχει ετησίως σε 10.000 φόνους! Όταν κάποτε οι κάμερες της τηλοψίας στράφηκαν αδηφάγες στο πρόσωπο ενός νεαρού εγκληματία ο σκυλευτής δημοσιογράφος τον ρώτησε:

- Εσύ το έκανες το έγκλημα;
- Όχι, εσείς, αποκρίθηκε ο νεαρός.

Η απάντηση δείχνει κι εμάς. Το παιδί έρχεται στον κόσμο χωρίς τηλεόραση. Την τηλεόραση την προσφέρει ο γονιός. Τα παιδιά με αδιαμόρφωτη ακόμη προσωπικότητα βομβαρδίζονται από μια εμπειρία, που σχεδόν καταργεί τα όρια του πραγματικού και του μη πραγματικού. Οι αντικοινωνικές πράξεις είναι πολλές φορές αντιγραφή της τηλεοπτικής βίας. Τα παιδιά οδηγούνται να μεταχειρίζονται τους πραγματικούς ανθρώπους, σαν να ήταν στην τηλεοπτική οθόνη. Έχουμε αποκοίμιση των ηθικών τους ανακλαστικών, το υπονοούμενο σε κάθε περίπτωση είναι σαφές: Απολαύστε, ψυχαγωγηθείτε με τους φόνους και τις αδικίες. Η τηλεόραση δυστυχώς χρησιμοποιείται από πολλούς γονείς σαν ηρεμιστικό για τα παιδιά. Ο γονέας μπορεί να ξεκουράζεται από την ανησυχία του παιδιού, αυτό όμως ανυπεράσπιστο γεύεται τα τηλεοπτικά αποφάγια. Επειδή όμως είναι αδύνατον να πετάξουμε τις συσκευές, γιατί και εμείς οι γονείς είμαστε εθισμένοι και οι φραστικές παραινέσεις στα παιδιά δεν έχουν αποτέλεσμα, κάποιες πρακτικές λύσεις είναι αναγκαίες.

‘Όπως το να παρακολουθούμε μαζί με τα παιδιά επιλεγμένα από πριν προγράμματα. Να σχολιάζουμε, να συζητούμε με τα παιδιά τις περίεργες σκηνές, τονίζοντας την αρνητική πλευρά τους. (Οι συμβουλές θα είναι το τελευταίο στάδιο μιας συζήτησης). Αμφισβητούμε τις διαφημίσεις και την χρησιμότητά τους. Έχει υπολογιστεί πως κάθε μέρα εκπέμπονται από τα ΜΜΕ 5.000 διαφημίσεις, μια πραγματικά πλύση εγκεφάλου. Να γνωρίζουμε πως η απαγόρευση είναι πόλος έλξης, γι’ αυτό χρειάζεται λεπτότητα και συνεχής προσπάθεια. Να μας δουν τα παιδιά κάποτε και με ένα βιβλίο στο χέρι.

Ας συζητήσουμε κάποτε και για το περιεχόμενο ενός καλού βιβλίου και όχι μόνο για τα βδελυρά περιεχόμενα της τηλοψίας. Έτσι θα φιλοτιμηθεί κι αυτά. Να μην μάθει το παιδί πως μπορεί να μαθαίνει βλέποντας μόνο τηλεόραση. Τα παιδιά ρουφούν σαν σφουγγάρι αυτό που είμαστε εμείς και όχι αυτό που θέλουμε να δείξουμε ή να πούμε.

Το θέμα της ανατροφής των παιδιών είναι τεράστιο και δεν εξαντλείται σε μία εισήγηση. Προσπάθησα να καταδείξω πως η αναζήτηση της τελειότητας είναι μάταιο πράγμα. Μπορεί όμως ο γονέας να προσφέρει απλόχερα στα παιδιά του τρία πράγματα. Την αγάπη, που τα πάντα υπομένει, τα πάντα στέγει και πάντοτε ελπίζει, το ζωντανό του παράδειγμα που είναι το ωραιότερο μάθημα και ν’ αντλήσει από την παράδοσή μας, την εκλεκτή πείρα των προγόνων μας. Να πω ένα απλό παράδειγμα.

Οι παραδοσιακοί άνθρωποι, οι παππούδες μας ποτέ δεν διανοήθηκαν να κρύψουν από τον εαυτό τους ή από τα παιδιά τους τις υλικές στερήσεις που αντιμετώπιζαν. Αντίθετα μάλιστα μιλούσαν συνέχεια γι’ αυτές, μπροστά στα παιδιά, και καμάρωναν πως παρά τις στενάχωρες συνθήκες κατόρθωναν να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα. Ο Παπαδιαμάντης καμάρωνε για την «έντιμον πτωχείαν» του. Σήμερα αρνούμαστε να ομολογήσουμε με γενναιότητα την κατάστασή μας, επιδιδόμαστε σ’ ένα μανιώδες κυνήγι πλουτισμού, και περνάμε στα παιδιά μας, εκτός του σπάταλου ήθους και «μιαν αρρωστιάρικη ανησυχία για το πώς θα βγάλουν το ψωμί τους μονάχα».

Ένα χαρούμενο γεγονός, μια συναρπαστική εμπειρία, ένα θαυμάσιο ταξίδι, την ανατροφή των παιδιών μας την μεταβάλλουμε σε μια νευρωτική, αγχώδη δουλεία. Θα αναφέρω ένα παράδειγμα σύγχρονης ηρωίδας μάνας προς παραδειγματισμό των νεαρών μητέρων που λιποψυχούν, όταν βλέπουν το θερμόμετρο λίγες γραμμές ανεβασμένο από τον πυρετό του παιδιού τους.

Το γεγονός είναι πραγματικό, συνέβη στις μέρες μας, σ’ ένα χωριό των Γρεβενών. Το διάβασα και σας το μεταφέρω: η απλοϊκή κ. Στέλλα αφού πάντρεψε τα τέσσερα παιδιά της έχασε τον άνδρα της από την νόσο «χορεία Χάντιγκτον», που φέρνει καθολική παράλυση και αργό θάνατο και είναι κληρονομική. Ο Θεός λοιπόν παραχώρησε να προσβληθούν όλα τα παιδιά της από την νόσο. Καθένα που αρρώσταινε το οικογενειακό του περιβάλλον το απέβαλλε, το έδιωχνε.

Το έστελναν στην ταλαίπωρη μητέρα να το φροντίζει. Έτσι η κ. Στέλλα για χρόνια είχε τρία μαζί παράλυτα παιδιά. Κάλυπτε τα έξοδά τους με την δική της πενιχρή σύνταξη του ΟΓΑ και τις συντάξεις αναπηρίας των παιδιών της τις έστελνε στις οικογένειές τους. Στο μεταξύ πεθαίνει το παιδί της πρώτης κόρης της από καρκίνο και σε λίγους μήνες και η ίδια η κόρη της. Μετά από αυτό πέθαναν και τα άλλα δυο παιδιά της. Στο μεταξύ έφτασε στο σπιτικό της κ. Στέλλας το τέταρτο παιδί της, προσβεβλημένο από την ίδια αρρώστια. Τώρα περιορίστηκε να φροντίζει μόνο αυτό και να ανάβει σιωπηλά τα καντήλια στους τάφους των παιδιών της.

Ύστερα απ’ όλα αυτά δεν έχασε τα λογικά της, δεν γόγγυσε κατά του Θεού, δεν παρέλυσε η ψυχή της. Ζούμε σήμερα σε περίεργους καιρούς. Το άγχος, η ανασφάλεια, ο φόβος για τα μελλούμενα, κυριεύουν τις καρδιές όλων μας. Οι κίνδυνοι για τα παιδιά μας περίσσεψαν. Έσχατη γραμμή άμυνας, το ευλογημένο αυτό καταφύγιο που ονομάζεται οικογένεια.

Οι γονείς είναι οι αρχιτέκτονες της οικογένειας. Ας μην αναζητούν την τελειότητα. Ας εμπιστευτούν πρώτα την καρδιά τους. Εκεί θα συναντήσουν την θερμουργό αγάπη και την Αγάπη. «Τοις αγαπώσι και τα δύσκολα εύκολα γίνεται». Σ’ αυτούς που αγαπούν και τα δύσκολα γίνονται εύκολα, τονίζει ο μέγας παιδαγωγός των γονέων αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Ας κλείσουμε τα αυτιά μας στις σειρήνες της λαλίστατης εποχής μας κι ας στραφούμε πίσω στο λόγο του Πλούταρχου: «Παράδειγμα τοις τέκνοις παρέχειν». Με τα έργα μας θα αναθρέψουμε σωστά τα παιδιά και όχι με κούφια λόγια. Ας αντλήσουμε το δροσερό νερό από τη σοφία των προγόνων μας, ό,τι εκλεκτότερο έχει η ανθρωπότητα. Ας σκύψουμε το κεφάλι κάτω από το πετραχήλι του απ. Παύλου: ανατρέφετε τα παιδιά «εν νουθεσία και παιδεία Κυρίου». Σιχαθήκαμε, το ξαναλέω, τις σειρηνωδίες των διεφθαρμένων εκκλησιομάχων και εθνομηδενιστών. Είναι «γεννήματα εχιδνών και λύκοι βαρείς».

«Όλα τα έθνη για να προοδεύσουν πρέπει να στραφούν εμπρός πλην του ελληνικού που πρέπει να στραφεί πίσω», έγραφε ο Δημ. Καμπούρογλου. Μεγάλη κουβέντα, ας την φιλοσοφήσουμε λίγο, όπως έλεγαν οι παλιοί.

Είναι μακρύς ο δρόμος της ανατροφής των παιδιών μας, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις, για να θυμηθούμε τον Καβάφη. Οι γέροι πελαργοί, όταν γεράσουν, λένε πως τα νέα πουλιά τους παίρνουν στα φτερά τους και τους βοηθούν στο πέταγμα. Ο Μέγας Βασίλειος ονομάζει αυτήν την εξαίσια εικόνα με μια ωραιότατη φράση: «εις αντιπελάργωσιν». Οι γονείς κάνοντας το χρέος τους, έρχεται η στιγμή που τα παιδιά τους, ανταποδίδοντας την ευεργεσία της ανατροφής, τους παίρνουν στα φτερά τους, «εις αντιπελάργωσιν». Και τι πιο όμορφο να κλείσουν τα φτερά και τα μάτια του γονέα στην αγκαλιά των ευγνωμονούντων παιδιών του. «Τον αγώνα τον καλόν ηγωνίσαντο, τον δρόμον τετελεύκασι»…