Ο Πειραιώς Σεραφείμ για την Μ. Τεσσαρακοστή

Ο Σεβασμιώτ. Μητροπολίτης Πειραιώς, κ. Σεραφείμ, ενόψει της εισόδου στην Αγία και Μεγάλη Σαρακοστή απέστειλε Ποιμαντορική Εγκύκλιο προς τους κληρικούς και τους πιστούς της Ι.Μ. Πειραιώς.

Ποιμαντορική εγκύκλιος επί τη ενάρξει της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής

Αγαπητοί μου αδελφοί και τέκνα εν Κυρίω,

Εισερχόμενοι στην ευλογημένη περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, φέρνουμε στο νού μας τους λόγους του Σωτήρος Χριστού: «῞Οταν δε νηστεύητε, μη γίνεσθε ώσπερ οι υποκριταί σκυθρωποί· αφανίζουσι γαρ τα πρόσωπα αυτών όπως φανώσι τοις ανθρώποις νηστεύοντες· αμήν λέγω υμίν ότι απέχουσι τον μισθόν αυτών» (Μτθ. 6,16).

Τούτη η προτροπή του Κυρίου, έρχεται να τοποθετηθεί έναντι ενός ερωτήματος, που ο καθένας μας θέτει κατά τις ημέρες αυτές. Και το ερώτημα δεν είναι άλλο, από το «πως πρέπει να νηστεύσω κατά την περίοδο της Σαρακοστής;».

Η Εκκλησία μας μέσα από τις τυπικές της διατάξεις, ορίζει ένα τρόπο νηστείας. Κατά τις έξι εβδομάδες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, καθώς και την Μεγάλη Εβδομάδα, καλούμαστε να απέχουμε από το κρέας, από τα αυγά, από το γάλα και τα προιόντα που παράγονται από αυτό, καθώς και από τα ψάρια. Από την Δευτέρα έως και την Παρασκευή της κάθε εβδομάδος η τράπεζά μας πρέπει να στερείται ακόμα και του οίνου και του ελαίου, ενώ το Σάββατο και την Κυριακή, τα δύο αυτά είδη επιστρέφουν προς ενίσχυση και παρηγορία.

Η εκκλησιαστική όμως νηστεία δεν περιορίζεται στον καθορισμό των τροφών, όπως συμβαίνει στο πλαίσιο ενός διαιτολογίου, αλλά επεκτείνεται στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να νηστεύουμε και κατ’ επέκταση, στον τρόπο με τον οποίο καλούμαστε να ζήσουμε.

Αναζητώντας λοιπόν τον τρόπο, ερχόμαστε να προσεγγίσουμε μία επισήμανση του μεγάλου ασκητού της Σιναιτικής ερήμου, του αγίου Ιωάννου της Κλίμακος, ο οποίος παρατηρεί, πως σε όλες τις κατά Θεόν προσπάθειές μας, οι δαίμονες, μας σκάπτουν ύπουλα τρεις λάκκους. Πρώτα αγωνίζονται να μας εμποδίσουν να πράξουμε το καλό. Αν αποτύχουν σ᾿ αυτό, τότε αγωνίζονται να νοθεύσουν το αγαθό, ώστε να μη γίνη κατά τρόπο θεάρεστο. Τέλος αν δεν επιτύχουν ούτε την νόθευση, προσπαθούν να ρίξουν την ψυχή στην υπερηφάνεια, με αφορμή τη δήθεν αρετή της (από τον 26ο Λόγο της Κλίμακος: «Περί διακρίσεως λογισμών και παθών και αρετών»).

Τις τρεις αυτές παγίδες αγαπητοί αδελφοί πρέπει να προσέξουμε στον αγώνα που ξεκινούμε σε αυτήν την Σαρακόστη. Ας υπερπηδήσουμε τον πρώτο λάκκο, ο οποίος προσπαθεί να μας εγκλωβίσει στον λογισμό ότι «εγώ δεν μπορώ να νηστεύσω». Οι υποχρεώσεις, η υγεία, η αδυναμία, η καθημερινότητα έρχονται να συμμαχήσουν σε τούτη την παγίδευση. Όμως τίποτα από όλα αυτά δεν μπορεί να σταθεί ουσιαστικά ως εμπόδιο στην επιθυμία του πιστού να νηστεύσει. Και αν δεν μπορεί κανείς το άλαδο, και αν δεν μπορεί να στερηθεί κάποια τροφή, και αν χρειάζεται ασβέστιο, και αν του λείπει ο σίδηρος, και αν ο χαρακτήρας του είναι αδύναμος, ξέρει η Εκκλησία να ασκεί οικονομία. Ας καταφύγουμε στους πνευματικούς μας, και εκείνοι δεν θα μας στερήσουν ούτε τα απαραίτητα, ούτε την χαρά της νηστείας. Υπάρχουν τρόποι κανείς και να νηστεύει και να οικονομείται στα απαραίτητα. Με τον τρόπο αυτό θα αποφύγουμε τον πρώτο δαιμονικό πειρασμό της άρνησης της νηστείας, και δεν θα δώσουμε την ικανοποίηση στον πονηρό, πως μας παγίδευσε στα εύκολα.

Ο δεύτερος λάκκος απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια για να τον υπερβεί κανείς, κι αυτό γιατί είναι διττός ο πειρασμός που κρύβει. Ο άγιος Ιωάννης περιγράφει την νέα αυτή ενέδρα του πονηρού ως «νόθευση του αγαθού». Τούτη η νόθευση μπορεί να είναι γέννημα είτε της αυθαιρεσίας είτε της υποκρισίας.

Ο τρόπος της αυθαιρεσίας είναι αυτός που μας κάνει να ενεργούμε τη νηστεία με κριτήριο το ίδιον θέλημα. Νηστεύω όπως μου αρέσει, όποτέ μου αρέσει, χωρίς καμία αναφορά και χωρίς καμία ευλογία. Έτσι ο όποιος κόπος, η όποια προσπάθεια καταβάλουμε με την εγωκεντρική αυτή «νηστεία» γίνονται τροφή για τα πάθη μας. Οι αρετές πνίγονται μέσα στα ζιζάνια των παθών μας που θεριεύουν και ο άνθρωπος απογοητεύεται και θυμώνει, χωρίς να κατανοεί το γιατί.

Ο τρόπος της υποκρισίας είναι αυτός που μας κάνει να ενεργούμε τη νηστεία με κριτήριο την ιδεατή μας εικόνα. Νηστεύω για να αποκαλύψω στους άλλους τη σπουδαιότητά μου, την δύναμή μου, τον πνευματικό μου πλούτο. Η αφετηρία του αγώνα μου δεν είναι ο έλεγχος του εαυτού, η θλίψη για το κατάντημά μου, η μετάνοια, αλλά η βεβαιότητα «ότι ουκ ειμί ώσπερ οι λοιποί των ανθρώπων, άρπαγες, άδικοι, μοιχοί». Τούτη η στάση με οδηγεί σε ένα πνευματικό αυτισμό. Δεν είμαι σε θέση ούτε να επικοινωνήσω, ούτε πολύ περισσότερο να αγαπήσω τους ανθρώπους και γι’ αυτό δεν είμαι σε θέση να κοινωνήσω αληθινά μετά του Θεού. Κατ’ ουσία έχω ολισθήσει χωρίς να το κατανοώ σε μία ιδιότυπη ειδωλολατρία, όπου στη θέση του ζώντος Θεού, έχω εγκαταστήσει το είδωλο του ιδεατού εαυτού μου.

Ο άγιος Ιωάννης ο Σιναίτης μας συμβουλεύει όσους θέλουμε να ξεπεράσουμε και αυτόν τον λάκκο, να καταφύγουμε στην υποταγή και στην εξουδένωση. Με την υποταγή θα νικήσουμε τον πειρασμό της αυθαιρεσίας, με την εξουδένωση θα στερήσουμε τον εγωισμό μας από τις δυνάμεις που τον εδραιώνουν. Ας ασκηθούμε στην τούτη τη μεγάλη Τεσσαρακοστή στο πνεύμα της υπακοής, πρώτα στην Εκκλησία, στους πνευματικούς πατέρες, και έπειτα ο ένας χριστιανός στον άλλον, οι σύζυγοι μεταξύ τους, τα παιδιά προς τους γονείς, και οι γονείς προς τις αλήθειες των παιδιών τους και τότε θα επιτύχουμε να υπερβούμε τον δεύτερο λάκκο που χαίνει μπροστά μας. Η νηστεία και ο αγώνας μας εν γένει δεν θα νοθευτούν από τον εγωισμό μας, υπηρετώντας αλλότριες επιδιώξεις.

Αν κανείς καταφέρει να ξεπεράσει τους δύο πρώτους λάκκους, ο άγιος Ιωάννης τον προειδοποιεί πως τον περιμένει και ένα τρίτο όρυγμα, προπαρασκευασμένο από τον διάβολο για να μας ρήξει εντός του. Τούτη η φοβερή παγίδα είναι η υπερηφάνεια.

Ακόμα και αν κάποιος καταφέρει με τη βοήθεια του Θεού, να ακολουθήσει την νηστεία όπως του όρισε ο πνευματικός του, χωρίς να την νοθεύσει, ενεργώντας την με αγωνιστική διάθεση και πνεύμα υπακοής, υπάρχει ακόμα και τότε ο φόβος να ξεγελαστεί ως προς το μέγεθος των κατορθωμάτων του. Υπάρχει ο κίνδυνος της έπαρσης που γεννούν η προσπάθεια, η ανταπόκριση, η επιτυχία.

Τούτος ο λάκκος είναι πιο φοβερός από τους άλλους, γιατί δεν είναι απότομος, αλλά κατέρχεσαι σε αυτόν σταδιακά, όπως κατεβαίνει κανείς σε μία κατηφόρα. Μα κι όταν βρεθείς εντός του, δεν σκιάζεσαι όπως σε μία άβυσσο, γιατί μοιάζει με πλατειά οδό και με γνώριμα μέρη. Είναι σκοτεινός μεν και χωρίς ουρανό ο τόπος αυτός, όμως εσύ ξεγελιέσαι, αφού πιστεύεις ότι ως προχωρημένος πλέον στα πνευματικά, οφείλεις να περάσεις και από τέτοια δύσκολα μονοπάτια. Και έτσι νηστεύεις και προσεύχεσαι, υπακούεις και υπομένεις, ασκείς φιλανθρωπία και αγαθοργείς, όμως όλα αυτά σε πάνε όλο και πιο βαθειά, σε ακόμα μεγαλύτερο σκότος, σε τόπο που συναντιέσαι με τον εωσφορικό εγωισμό, εκείνον που είναι ικανός για την μεγαλύτερη πτώση.

Για να διασωθεί κανείς από τούτη την πλάνη, πρέπει να καλλιεργήσει την αυτομεμψία, μας συμβουλεύει ο άγιος Ιωάννης. Η αυτομεμψία είναι εκείνο το μέσο με το οποίο ο χριστιανός ελέγχει τον εαυτό του εις βάθος και με αυστηρότητα. Τούτη η αυστηρότητα δεν έρχεται να ζορίσει τον άνθρωπο, προκαλώντας του αισθήματα ενοχής η κατωτερότητας. Αντιθέτως κατεργάζεται την ψυχική υγεία του πιστού. Η αυτομεμψία μοιάζει με εκείνον το χειρουγρό ο οποίος θέλοντας να σώσει τον ασθενή του, αφαιρεί εκτός από το καρκίνωμα και λίγο υγιή ιστό από την γύρω περιοχή, για να είναι σίγουρος πως τον καθάρισε πλήρως. Έτσι και το πρόσωπο που αυτομέμφεται, προτιμά να αδικήσει λίγο το ίδιο του τον εαυτό, παρά να αφήσει τον καρκίνο των παθών εντός της ψυχής του.

Ο διαρκής αυστηρός έλεγχος του εαυτού μας, οδηγεί στην αγία ταπείνωση, η οποία καταξιώνει τον πνευματικό μας αγώνα. Όταν αποκτηθεί η ταπείνωση ο άνθρωπος κατανοεί πως ο,τι καλό υπάρχει σε αυτόν είναι δώρημα θεικό, το οποίο έχει χορηγηθεί για να προσφερθεί στη διακονία των αδελφών μας. Μέσα στο πνεύμα αυτό οι αρετές δεν κατανοούνται σαν ατομικά κατορθώματα, που αυτοδικαιώνουν και καταξιώνουν τον πιστό, αλλά ως θείες ενέργειες, οι οποίες έχουν κατοικήσει στη ψυχή μας και μας κινούν και μας φωτίζουν. Εκεί δεν υπάρχει χώρος για την έπαρση του Εγώ, αλλά μόνο ευχαριστία και δοξολογία προς το Θεό, ο οποίος επιβλέπει επί τους ταπεινούς του δούλους.

Ας πορευτούμε αγαπητά μου παιδιά σε τούτη τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή, όχι σκυθρωποί, μα με χαρά μεγάλη. Τη χαρά της νηστείας, την χαρά της ασκήσεως, τη χαρά της υπέρβασης των παθών, τη χαρά της καρποφορίας των αρετών, τη χαρά της νίκης επί του θανάτου.

Ευχόμαστε διά τον πρεσβειών του Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος, του καθηγητού της Σιναιτικής ερήμου, ο Κύριος Ιησούς Χριστός να συνοδοιπορήσει μαζί μας σε τούτη την πνευματική πορεία, ενισχύοντας και αγιάζοντας όλους.

Εύχομαι εύδρομον το Στάδιον της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής!