Εδέσσης Ιωήλ: «Μεγάλη Τεσσαρακοστή».

του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Εδέσσης  Ιωήλ

Ακούγοντας τους ύμνους της Εκκλησίας μας την περίοδο αυτή, διαπιστώνουμε ότι πολλά μηνύματα απευθύνονται στους πιστούς Χριστιανούς, που καλούνται να αγωνισθούν πνευματικά.

Προτρεπόμαστε να αθλήσουμε «αναζωσάμενοι τον καλόν της νηστείας αγώνα» και να ταπεινώσουμε τη σάρκα με τη νηστεία. Για να μην απελπισθούμε, η περίοδος της νηστείας, αλλά και η άσκηση της νηστείας ονομάζεται «φαιδρά», «τερπνή», «υπερευλογημένη χάρη», «πάνσεπτος», «άμωμος», «καιρός ευφρόσυνος», «φαιδροτέρα των αρετών», «συμπολίτις του ουρανού», «πνευματική νηστεία». Η Μ. Τεσσαρακοστή χαρακτηρίζεται από τους υμνογράφους «καιρός ευπρόσδεκτος», «καιρός μετανοίας», και «ψυχωφελής Τεσσαρακοστή».
Επίσης, παρακαλούμε τον Χριστό να μας χαρίσει «όμβρους δακρύων», για να πενθήσουμε και αποπλύνουμε «τὸν ρύπον τὸν ἐκ τῶν ἡδονῶν», για να αποτρέψουμε κάθε πονηρή μεθόδευση του διαβόλου εναντίον μας και για να απορρίψουμε «όλον της αμαρτίας τον φόρτον». Καλούμαστε να σταυρώσουμε τα μέλη «δι᾽ εγκρατείας».

Από αυτά, αλλά και απ᾽ όλη την υμνολογία της Μ. Τεσσαρακοστής, όπως επίσης και από την πνευματική ατμόσφαιρα της περιόδου, που φαίνεται στις ακολουθίες, στον τρόπο ζωής των Χριστιανών στις προσδοκίες τους και στο ήθος τους, καταλαβαίνουμε πως η αγωγή που δίδει η Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ασκητική και αγωνιστική.4Κι όταν λέμε ασκητική αγωγή δεν εννοούμε τον εγκλεισμό των ανθρώπων σε μοναστήρι, αλλά την πνευματική νηφαλιότητα, την επαινετή βία του Ευαγγελίου και την προσωπική μας συμμετοχή στα παθήματα του Χριστού.
Είδατε τι είχε πει ο Χριστός; «Εἰσέλθετε διά τῆς στενῆς πύλης, ὅτι πλατεῖα ἡ πύλη καί εὐρύχωρος ἡ ὁδός ἡ ἀπάγουσα εἰς τήν ἀπώλειαν, καί πολλοί εἰσιν οἱ εἰσερχόμενοι δι᾽αὐτῆς. Τί στενή ἡ πύλη καί τεθλιμμένη ἡ ὁδός ἡ ἀπάγουσα εἰς τήν ζωήν, καί ὀλίγοι εἰσίν οἱ εὑρίσκοντες αὐτήν».

Εκείνος που έχει αποφασίσει «εμπόνως», δηλαδή με κόπο, να αρχίσει να εργάζεται τις εντολές του Θεού, και με θερμή αγάπη τον ελαφρό ζυγό της ασκήσεως «ἐπαυχένιον ἄρας» (δηλαδή, αφού πήρε πάνω στον αυχένα του) δεν λογαριάζει το σώμα του, δεν φοβάται την τραχύτητα των έργων της αρετής, δεν σκιάζεται από τους κόπους, δεν είναι αμελής και ράθυμος για τους αγώνες. Ο αγωνιστής άνθρωπος με πολύ ζεστό πόθο οργώνει τους αύλακες της αρετής με κάθε κακοπάθεια, βλέποντας μόνο τον εαυτό του και τις εντολές του Θεού. Κάθε μέρα με δάκρυα μετανοίας σπείρει τα σπέρματα των αρετών, για να καρποφορήσει αργότερα τη θεία γνώση και τη χλόη της απαθείας, λέγει ένας φιλοκαλικός Πατέρας.

Από τη μια μεριά ο κόσμος με όλα του τα μέσα μάς λέγει και μας παρακινεί να ακολουθήσουμε τον «ευρύ δρόμο» της αμαρτίας και από την άλλη μεριά η Εκκλησία μας τονίζει πως η αληθινή και μόνιμη χαρά είναι ο δρόμος των θλίψεων και των πειρασμών. Στην εκλογή μας για τον Χριστό «χείρα βοηθείας» δίδει η Εκκλησία. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι το σχολείο της μετάνοιας, που θα μας δώσει την ευκαιρία να γιορτάσουμε το Πάσχα, που είναι το τέλος των παλαιών και η είσοδος του νέου.

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς γράφει πως εξαιτίας της «προγονικής καταδίκης» κατακριθήκαμε να διάγουμε τις ημέρες της ζωής μας μέσα στον πόνο και τον μόχθο, «καί τοῦτο διαφυγεῖν οὐκ ἔνι», δηλαδή και αυτήν την κατάσταση δεν υπάρχει περίπτωση να την διαφύγουμε. «Ποιήσωμεν τήν ἀνάγκην φιλοτιμίαν, τό ἀκουσίως προσόν ὡς ἑκούσιον τῷ Θεῷ προσενέγκωμεν», αφού είμαστε, που είμαστε καταδικασμένοι, να ζούμε οδυνηρά πάνω στη γη, τουλάχιστον να ασκηθούμε εκούσια, να προσφέρουμε εκούσιους πόνους, όπως π.χ. τη νηστεία, την προσευχή, την εκούσια πτωχεία κ.ά. στον Θεό. Στον Θεό αντί για τα μόνιμα που μας προσφέρει, να δώσουμε τα πρόσκαιρα, «καί τῶν δεινῶν ἀντιληψόμεθα τά χρηστότατα», που μας χαρίζουν την αιώνια άνεση, «τον πρόσκαιρον πόνον απεργαζόμενοι», ας εκμεταλλευθούμε τον πρόσκαιρο πόνο.

Πράγματι μπορεί η νηστεία να φαίνεται σκληρή πολλές φορές, αλλά αν την εξασκήσουμε με αγαθό λογισμό, τότε φέρνει πλούσιους πνευματικούς καρπούς.
Βέβαια και ο Κύριος και οι Απόστολοι και ο ψαλμωδός μάς προτρέπουν στην πνευματική ζωή και στη σωματική άσκηση, «εἴσελθε εἰς τό ταμιεῖόν σου, καί κλείσας τήν θύραν σου πρόσευξαι τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ κρυπτῷ, καί ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ φανερῷ», λέγει ο Κύριος. Ή ο ψαλμωδός, «εἰ ἐμνημόνευόν σου ἐπί τῆς στρωμνῆς μου, ἐν τοῖς ὄρθροις ἐμελέτων εἰς σέ», πρωΐ-πρωΐ σηκωνόμουν και στο στόμα μου είχα τα θεία λόγια, την ιερή μελέτη της προσευχής.

Ποια όμως είναι τα χαρακτηριστικά της Ορθόδοξης πνευματικής ζωής; Ό,τι κάνουμε, το κάνουμε από αγάπη προς τον Θεό, και για να κόψουμε τα πάθη μας που μας εμποδίζουν να πλησιάσουμε τον Θεό και για να πάρουμε τη χάρη του, που είναι η ζωή των ανθρώπων. Ποτέ δεν κάνουμε κάτι από ανθρωπαρέσκεια και για τον έπαινο των ανθρώπων, π.χ. η τήρηση της νηστείας ή η συμμετοχή μας στις πολύωρες ακολουθίες ή η ελεημοσύνη μας και γενικά η βία του εαυτού μας στην εγκράτεια (βία, που οι Πατέρες ονομάζουν επαινετή), θα πρέπει να γίνεται με ταπείνωση και αγάπη προς τον Θεό.

Μεγάλοι Πατέρες που έκαναν φοβερές ασκήσεις, θεωρούσαν τον εαυτό τους ως τίποτε. Λένε για τον περιβόητο ασκητή Αρσένιο «ὅτι οὐδέ ὡς εὐτελῆ μετά εὐτελῶν ἀνθρώπων ἑαυτόν κατατάξαι ἠνέσχετο, ἀλλ᾽ὡς κύνα ἐλογίσατο ἑαυτόν», δεν ανεχόταν τον εαυτό του ούτε ως ευτελή ανάμεσα στους ευτελείς, αλλά τον λογιζόταν ως ένα κύνα.
Η άσκηση σκοπό έχει να μας παρακινήσει να απαρνηθούμε το εγώ μας. Είναι μια δυναμική πάλη του ανθρώπου να υπερβεί τα απρόσωπα – ατομικά στοιχεία της βιολογικής του φύσης, να ολοκληρωθεί μέσα από τη σχέση με τον Θεό και τον συνάνθρωπό του. Κάνοντας τη νηστεία της Εκκλησίας μας, υποτάσσουμε το εγώ μας στην καθολική πείρα της Εκκλησίας, στο λειτουργικό τυπικό, στα μυστήρια, στην άσκηση που η Εκκλησία ορίζει, στην εγκράτεια, στις πράξεις φιλαδελφείας. Κόβουμε το θέλημά μας και δημιουργούμε προϋποθέσεις για μεταμόρφωση και νέκρωση των ατομικών επιθυμιών.

Δεν αξίζει τον κόπο να ταλαιπωρούμε το σώμα μας και να κοπιάζουμε, για να εισπράξουμε τα χειροκροτήματα των ανθρώπων και για να ικανοποιήσουμε την κενοδοξία μας. Εάν, λέγει ένας άγιος, αναλογισθούμε «τό τῆς ἀνθρωπαρεσκείας οὐτιδανόν», την ασήμαντη ωφέλεια της ανθρωπαρέσκειας, που δεν συγκρίνεται με τη μελλοντική θεία δόξα του ανθρώπου, αλλά ούτε και αξιόλογη είναι για να υποστούμε τέτοια κάκωση, θα την αποφύγουμε πάση θυσία.
Η άσκηση, που θα κάνουμε να είναι συνεπής και ολόκληρη.

Αρχίσαμε τη νηστεία και οφείλουμε, εάν δεν υπάρχουν λόγοι υγείας, να την τελειώσουμε. Οι πέντε μωρές παρθένες κατακρίθηκαν, γιατί δεν επέμεναν μέχρι τέλους στον αγώνα τους, «ἐνύσταξαν πᾶσαι και ἐκάθευδον». Ο άγιος Συμεών ο νέος θεολόγος να τι λέγει: «τήν παρελθοῦσαν πρώτην τῶν νηστειῶν ἑβδομάδα ἅπαντες οἱ πιστοί ἐναγωνίως διέρχονται». Μόλις ὅμως διέλθει τό σάββατο τοῦ ἁγίου Θεοδώρου, «ὁ ἀεί φθονῶν τά καλά πονηρός, ἑκάστῳ τῶν πιστῶν λανθανόντως ὑπεισερχόμενος και ῥαθυμίᾳ καί ἀμελείᾳ τοῦτον ἀοράτως καταδεσμεύων, ἀπορρίψαι πείθει καταφρονητικῶς ἀφ᾽ ἑαυτοῦ τόν σωτηριώδη τῆς νηστείας ζυγόν», δηλαδή την πρώτη εβδομάδα όλοι νηστεύουμε. Μετά μας ρίχνει ο διάβολος στην αμέλεια και στη ραθυμία και μας πείθει να σταματήσουμε τη νηστεία.

Και τότε, το 1000 μ.Χ., όπως και τώρα, πάρα πολλοί νήστευαν την πρώτη και τελευταία εβδομάδα. Γι᾽ αυτό ο άγιος Συμεών προτρέπει: «ἀλλ᾽ ὡς τήν πρώτην καί τήν δευτέραν ταύτην τῶν νηστειῶν ἑβδομάδα τιμήσωμεν, καί καθ᾽ἑξῆς ὁμοῦ καί τάς λοιπάς».
Κατά τους Πατέρες οι σαράντα ημέρες της νηστείας είναι το 1/10 του χρόνου που οφείλουμε στον Θεό, «ἵνα οὕτως καί εὐλογούμεθα ἐν τοῖς ἔργοις ἡμῶν καί ἐξιλεούμεθα καθ᾽ἕκαστον ἔτος τάς ἁμαρτίας ὅλου τοῦ ἐνιαυτοῦ», δηλαδή για να ευλογηθούνε τα έργα μας και για να παίρνουμε συγχώρεση κάθε χρόνο για τις αμαρτίες ολόκληρου του χρόνου, λέγει ο αββάς Δωρόθεος.
Η επιμονή αυτή έχει να δώσει στον άνθρωπο πολλές ωφέλειες πνευματικές.
Η άσκηση να έχει την ευλογία του πνευματικού πατρός. Ο επίσκοπος κατ᾽ εξοχήν, που είναι μετά τον Θεόν ο πνευματικός πατέρας, αλλά και ο πνευματικός καθοδηγητής, οφείλει να ρυθμίζει την πνευματική μας άσκηση. Καλύτερα να είναι μαθητής μαθητού παρά γέροντας στον εαυτό του, λέγει η πείρα των αγίων.

Να πούμε ένα παράδειγμα. Η νηστεία είναι το μέσο για να επιτύχουμε την εγκράτεια. Πολλοί υπερτιμούν τη νηστεία και κάνουν ακρότητες, νομίζοντας πως έτσι θα κατορθώσουν την αρετή. Άλλοι, κι αυτοί είναι οι πιο πολλοί, την υποτιμούν και ρυθμίζουν την άσκηση σύμφωνα με το μυαλό τους. Οφείλουμε να μην υπερτιμούμε, ούτε να υποτιμούμε τις πνευματικές ασκήσεις. Σ᾽ αυτό θα μας βοηθήσει και θα μας καθοδηγήσει ο πνευματικός. Η άσκηση να γίνεται με διάκριση.
Ο άνθρωπος μπαίνοντας κάτω από την υπακοή της Εκκλησίας, τότε ωφελείται πνευματικά και καρποφορεί. Είναι γνωστό το παράδειγμα του μοναχού εκείνου που νήστευε υπερβολικά και είχε αποκτήσει μεγάλο εγωϊσμό, με αποτέλεσμα να τον βάλει ο γέροντάς του για ένα χρονικό διάστημα να τρώει κρέας και να πίνει κρασί καθημερινά, με σκοπό να τον συνετίσει και να τον ταπεινώσει.
Τελειώνοντας θα ήθελα να τονίσω πως κανείς δεν μπήκε στη Βασιλεία των ουρανών με άνεση, «ἄνευ γάρ ἔργων καί ἱδρώτων και πόνων τῆς ἀρετῆς, ὁ μισθός οὗτος οὐ δίδοταί τινι», λέγει ένας νηπτικός Πατέρας.

Ο καρπός του Αγίου Πνεύματος περνάει μέσα από την προσπάθεια και τον πνευματικό αγώνα. Όσοι δεν συμμετέχουν στα παθήματα του Χριστού, δεν θα συμμετάσχουν και στην Ανάστασή του.
Ο αρχαίος Εκκλησιαστικός συγγραφέας Ωριγένης έλεγε πως «βιασταί εἰσιν οἱ εἰλικρινῶς πιστεύοντες καί δι᾽ἄκρας ἀσκήσεως βιαζόμενοι». Όσοι έχουν πίστη και άκρα άσκηση κερδίζουν τον Θεό.
Σήμερα που ζούμε μέσα στο κλίμα της καλοζωΐας και της ευμάρειας, και μάλιστα σε μια εποχή που οι άνθρωποι ειρωνεύονται όσους νηστεύουν, εξομολογούνται, εγκρατεύονται και προσπαθούν πνευματικά, η άσκηση φαίνεται κάτι το ξένο, το παρανοϊκό και παράλογο.
Η Εκκλησία όμως τονίζει πως μια χαρισματική κατάσταση είναι έργο όχι μόνο των μοναχών, αλλά όλων των Χριστιανών.
Ας ευχηθούμε η Μεγάλη Τεσσαρακοστή να μας διδάξει πολλά, να μας παρακινήσει να αγωνισθούμε, ώστε να επιτύχουμε την ένωσή μας με τον Θεό, που είναι το άκρως εφετόν του ανθρώπου.

(από το βιβλίο «Ὁ Δεσπότης Χριστός»)

Πηγή:  Βήμα Ορθοδοξίας