Σχόλια στον Απόστολο της Κυριακής (Δ΄Νηστειών)

Πνευματικές αναβάσεις

                                                           «Έρωτι και πυρί θείας αγάπης πυρπολούμενος»

Αληθινό πρότυπο ζωής, ζωντανής και αυθεντικής πίστης, είναι ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακας, τη μνήμη του οποίου όρισε να τιμά η Εκκλησία μας τη Δ΄ Κυριακή των Νηστειών. Το πνευματικό αυτό ανάστημα, δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένας ταπεινός ασκητής. 

Έμπλεος όμως στο πέλαγος της θείας Χάριτος, αναδεικνύεται σε μεγάλο πατέρα της Εκκλησίας, που διασώζει με τον πιο αυθεντικό τρόπο την αλήθεια της, μέσα από τα συγγράμματά του αλλά και το άγιο παράδειγμά του. Ήταν ο κατ’ εξοχήν ασκητής του θεοβάδιστου όρους Σινά.

Υψηλό ανάστημα

Για το σημερινό άνθρωπο και τους σύγχρονους ρυθμούς της ζωής, ίσως η προβολή ενός ασκητή, του εκτοπίσματος του Ιωάννη της Κλίμακας, να φαντάζει ως κάτι το παράδοξο, ν’ αποτελεί ακόμα και ένα «σκάνδαλο». Πώς μπορεί να εναρμονίζονται τα βαθύτερα μηνύματα που εκπέμπει η ασκητική αυτή μορφή, η οποία με μετάνοια και τα δάκρυα που απορρέουν από αυτή, με νηστεία και πνευματική άσκηση, δείχνει μια πορεία εντελώς αντίθετη απ’ εκείνη που υπαγορεύει το δήθεν σύγχρονο και εξελιγμένο πνεύμα της εποχής; Βασανιστικό πραγματικά το ερώτημα που προβάλλει, αλλά συνάμα και υποβοηθητικό για ένα βαθύτερο προβληματισμό.

Και όμως, στα νάματα της Ορθόδοξης Παράδοσης, η ασκητική ζωή δεν είναι τίποτε άλλο, παρά η υπέρβαση του ατομισμού, ο εν Χάριτι Θεού αγώνας για να καταστεί ο άνθρωπος χριστοειδής ύπαρξη, στην πιο τιμημένη μορφή της. Το ορθόδοξο ήθος, είναι στη βαθύτερη ουσία του ασκητικό, γιατί ισορροπεί στη σωστή αξιολόγηση και ιεράρχηση των πραγμάτων. Επειδή η πνευματική ωριμότητα και τελείωση δεν είναι τελικά καρπός των προσπαθειών του ανθρώπου, αλλά πρωτίστως δωρεά του Αγίου Πνεύματος, γι’ αυτό και η άσκηση αυτή καθ’ εαυτή ποτέ δεν αποβαίνει σκοπός, αλλά το μέσο που οδηγεί στην απόκτηση της δωρεάς και της χάρης του Θεού. 

Αυτό φαίνεται και από το περιεχόμενο του περίφημου έργου του Ιωάννη, που το ονόμασε «Κλίμακα». Με τον αγώνα και την πνευματική άσκηση, σκαλί-σκαλί και βήμα-βήμα, ο άνθρωπος εγκολπώνεται την αρετή και αποτάσσεται την κακία.

Το περιεχόμενο της «Κλίμακας» είναι τόσο ψυχωφελές, που αναδεικνύεται σε αληθινή πυξίδα ζωής. Είναι ένα από τα ωραιότερα και ψυχοφελέστερα συγγράμματα, βγαλμένα από ανθρώπινη γραφίδα. Με ύφος λιτό αλλά και σοβαρό, αποφθεγματικό αλλά συνάμα και στοχαστικό, που κρύβει μέσα του ένα δυναμισμό και μια ανείπωτη γλυκύτητα, που γοητεύει και συναρπάζει, κατηχεί, οδηγεί, στηρίζει, ηλεκτρίζει την ψυχή των πιστών. Τους παρακινεί σε ενατενίσεις αιώνιες. Τους σπρώχνει ν’ ανέβουν την κλίμακα των αρετών, της αγιότητας και της θέωσης. «Ανεβαίνετε, ανεβαίνετε, αδελφοί, αναβάσεις προθύμως εν τη καρδία διατιθέμενοι…είπερ η αγάπη εστίν ο Θεός».

Προσευχή

Στην καρδιά της άσκησης, ως τρόπου ζωής, ξεπροβάλλει η δύναμη της προσευχής. Το προνόμιο του ανθρώπου να προσεύχεται, να καταξιώνεται να συνομιλεί και να επικοινωνεί με το Δημιουργό του, είναι από τα πιο ισχυρά που διαθέτει. Ακριβώς, από το Συναξάρι του αγίου Ιωάννη της Κλίμακας, μαθαίνουμε ότι πρωτίστως ήταν άνθρωπος της προσευχής. Ήταν ο αδιαλείπτως προσευχόμενος. Ο «έρωτι και πυρί θείας αγάπης πυρπολούμενος», όπως χαρακτηριστικά τον περιγράφει το λειτουργικό βιβλίο του Τριωδίου. Είναι ο ενσαρκωτής της τέλειας προσευχής, την οποία από μόνος του διδάχθηκε στην πράξη, αποτυπώνοντας τις θείες εμπειρίες του στο θείο σύγγραμμά του «Η Κλίμακα».

Πυρ άγιο και επουράνιο

Ειδικότερα, για την προσευχή, ο Ιωάννης αναφέρεται στο 28ο κεφάλαιο της Κλίμακας. Την κατατάσσει στα ανώτερα στάδια της τελείωσης του ανθρώπου. Δεν θα μπορούσε κιόλας να ήταν διαφορετικά τα πράγματα, αφού, όπως ο ίδιος επισημαίνει, «προσευχή εστί ένωσις ανθρώπου και Θεού». 

Η προσευχή είναι «πυρ… άγιο και επουράνιο», που εδρεύει στην καρδιά του ανθρώπου, αλλά η φλόγα της ανάβει από τον ουρανό. Η φωτιά αυτή της προσευχής κατακαίει και εξαγνίζει την καρδιά του ανθρώπου, η οποία στη συνέχεια γίνεται ευλογημένος δέκτης της θείας έλλαμψης και κάθαρσης. Τότε ο νους, ο λογισμός και η διάθεση αδρανούν προς την φορά της αμαρτίας και τα πάθη και οι κακίες υποχωρούν και ξεριζώνονται.

Απόταξη του ψεύδους

Η προσευχή είναι τελικά η οδός της αλήθειας. Γιατί ανεβάζει τον άνθρωπο εκεί που η αυθεντική κοινωνία του με τον Θεό και το συνάνθρωπο διαλύει την πλάνη και το ψεύδος. Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακας γράφει ότι «ψεύδος εστιν αγάπης αφανισμός». Ακόμα, η πατερική σοφία επισημαίνει ότι το ψεύδος είναι γέννημα της πολυλογίας και της ευτραπελίας. Η αναφορά του Παύλου στο σημερινό αποστολικό ανάγνωσμα «…εν οίς αδύνατον ψεύσασθαι Θεόν», δίνει την ισχυρή βεβαίωση ότι το ψεύδος το απεχθάνεται ο Θεός. Όσα υποσχέθηκε στον άνθρωπο είναι η ίδια η αλήθεια και η αυθεντική ζωή. Η αλήθεια είναι εκείνη που τονώνει την ψυχή. Αντίθετα το ψεύδος έρχεται ν’ ακυρώσει την θεία και ευλογημένη πορεία της. 

Είναι συνδεδεμένο με την πλάνη, με την συκοφαντία, αλλά και με την υποκρισία. Είναι χαρακτηριστικό αυτό που σημειώνεται στους Ψαλμούς ότι «απολεί δε Κύριος πάντας τους λαλούντας το ψεύδος» (Ψαλμ. 5,7). Το ψεύδος, στην οποιαδήποτε μορφή του, διακλαδώνεται μέσα από τα πλοκάμια της αμαρτίας και δηλητηριάζει την ψυχή του ανθρώπου.

Αγαπητοί αδελφοί, η μεγάλη μορφή του Ιωάννη της Κλίμακας, μέσα από την πορεία της άσκησης και της προσευχής και όλων των άλλων αρετών που εγκολπώθηκε, δείχνει την οδό της αλήθειας και της αληθινής ζωής προς όλους μας. Τα πνευματικά ανεβάσματα, στα οποία μας καλεί η Εκκλησία, ιδιαίτερα την περίοδο αυτή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, είναι απόλυτα συμβατά μόνο με την αλήθεια στη ζωή μας. Το ψεύδος είναι το όπλο του διαβόλου, με το οποίο επιχειρεί να μας αποπροσανατολίσει από όλα όσα μάς υπόσχεται η αγάπη του Κυρίου μας. Από τα αιώνια αγαθά που μας εισάγουν στην κλίμακα της αρετής. Ας προσέξουμε, λοιπόν, να εγκολπωθούμε και εμείς στη ζωή μας την αλήθεια γιατί μόνο έτσι η ευλογία του Θεού θα μας συνοδεύει σ’ όλη μας τη ζωή.

Χριστάκης Ευσταθίου, θεολόγος

Πηγή:  Εκκλησία της Κύπρου