Ζωντανή Αναμετάδοση Ιερών Ακολουθιών

Κυριακή 31 Μαρτίου 2013

1821 - Επανάσταση εθνική, ταξική και θρησκευτική.

Του Βλάσση Αγτζίδη* 
Το περιεχόμενο της Επανάστασης του 1821 διχάζει ακόμα την Ελλάδα. Τηλεοπτικές εκπομπές και ανακοινώσεις πολιτικών παρατάξεων αποδεικνύουν ότι μέχρι σήμερα ακόμα δεν υπάρχει κοινή συμφωνία για όλες τις παραμέτρους εκείνης της εντυπωσιακής εξέγερσης. Υπάρχει μια παραδοσιακή αφήγηση σε διάφορες παραλλαγές, που πολλές φορές έρχονται σε αντίθεση με αφηγήματα ομάδων και κομμάτων.

«Η Ελλάδα έγινε η πηγή έμπνευσης του διεθνούς φιλελευθερισμού, και ο φιλελληνισμός [...] στη συσπείρωση της ευρωπαϊκής Αριστεράς τη δεκαετία του 1820 έπαιξε ρόλο ανάλογο με αυτόν που θα έπαιζε στο τέλος της δεκαετίας του 1930 η υποστήριξη στην Ισπανική Δημοκρατία» - ERIC HOBSBAWM, «Η εποχή των επαναστάσεων, 1789-1848Τα θέματα που διχάζουν εκκινούν από ζητήματα τυπολογικά, όπως το πότε είναι η επίσημη ημέρα κήρυξης της Επανάστασης, έως ζητήματα που σχετίζονται με το κοινωνικό περιεχόμενο, το διεθνές πλαίσιο και την ποιότητα της αποκτημένης ελευθερίας.


Γενικά, η παραδοσιακή αφήγηση, συμπεριλαμβανομένης και της αφήγησης της Αριστεράς, χαρακτηρίζεται από μερικότητα που οφείλεται στην εσωστρέφεια της νεοελληνικής κοινωνίας, αλλά και της επιστημονικής κοινότητας. Η καχεξία του νεαρού κράτους που δημιουργήθηκε στο Νότο της Βαλκανικής Χερσονήσου το 1830 οδήγησε στη διαμόρφωση μηχανισμών αναπλήρωσης, με αποτέλεσμα την εμφάνιση μιας ανταγωνιστικής σχέσης με τον Ελληνισμό που παρέμεινε εκτός των περιορισμένων ορίων.

Παγκόσμιας εμβέλειας

Η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν ένα τοπικό γεγονός, αλλά είχε παγκόσμια σημασία. Υπήρξε μια πρώιμη εθνική επανάσταση, εμπνευσμένη από το πρότυπο της Γαλλικής, ενάντια στην ισλαμική κυριαρχία στο χώρο της Ανατολής. Ηταν μια επανάσταση που είχε ως γενέθλια ημερομηνία την 22α Φεβρουαρίου του 1821, όταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον Προύθο, ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης και δύο μέρες μετά εξέδωσε την προκήρυξη-κάλεσμα «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος». Αυτό ήταν το γεγονός που πυροδότησε τις ελληνικές εξεγέρσεις σε διάφορα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με πιο πετυχημένη απ' όλες αυτή του Μοριά.



Η Επανάσταση του 1821 υπήρξε ένα κορυφαίο γεγονός, που είχε κυρίως αντι-απολυταρχικά χαρακτηριστικά, και ως περιεχόμενο ήταν:

- Εθνική, ως έχουσα ηγεσία εμπνευσμένη από τη Γαλλική Επανάσταση, που κατάφερε να μετεξελίξει σε κυρίαρχη ιδεολογία την από την εποχή της Αλωσης αντίληψη, περιορισμένη έως τότε σε κύκλους διανοουμένων -της Διασποράς αλλά και του Φαναρίου-, ότι «είμαστε εθνικά Ελληνες». Μια άποψη που στις εποχές πριν από την Αλωση είχε οδηγήσει σε μια παράδοξη εμφάνιση των Ελλήνων ως έθνους, με τη νεοτερική σημασία του όρου (δηλαδή με σαφές πολιτικό πρόγραμμα) αιώνες πριν από τη νεοτερικότητα. Αυτό το γεγονός, μαζί με κάποια άλλα εξίσου παράδοξα για τους ιστορικούς και κοινωνικούς επιστήμονες που ασχολούνται με το φαινόμενο του έθνους, οδήγησε τον ίδιο τον Ε. Gelner να μιλήσει για εξαιρέσεις από τον κανόνα.

- Θρησκευτική, των χριστιανών κατά των κυρίαρχων μουσουλμάνων, γιατί ήταν δεύτερης και τρίτης κατηγορίας πολίτες, υφιστάμενοι πλείστες όσες διακρίσεις ένεκα του θρησκεύματός τους.

- Ταξική, των απόκληρων, πολύμορφων από άποψη καταγωγής Ρωμιών, γιατί οι Ρωμιοί ήταν οι οικονομικά δυναστευόμενοι μέσα από την απλοϊκή μουσουλμανική δομή που καθόριζε τις ενδοοθωμανικές σχέσεις.

Αυτή η πολλαπλή σημασία θα εκφραστεί με την πανελλήνια κινητοποίηση. Σε κάθε μέρος του ελληνικού κόσμου θα υπάρξουν επαναστατικές κινήσεις, ενώ η οθωμανική καταστολή θα είναι σκληρή. Σφαγές, διώξεις και τυφλή βία θα είναι η απάντηση μιας σκληρής, θρησκευτικής και απολυταρχικής εξουσίας εναντίον των ρωμαίικων πληθυσμών σε όλη την έκταση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η αλλοτρίωση της Επανάστασης

Πολλά είναι τα ζητήματα και οι συνέπειες που σχετίζονται με την αλλοτρίωση των επαναστατικών προθέσεων. Τελικά, οι φιλοδοξίες των Ελλήνων διαφωτιστών δημιούργησαν, αντί για έθνος-κράτος, ένα περιθωριακό «μικρό πλην έντιμο» προτεκτοράτο της Δύσης, χωρίς αστικά στρώματα, στο πλέον «καθυστερημένο τμήμα του γένους και το πτωχότερον», το οποίο θα έπρεπε να ενδυθεί την αρχαιοελληνική χλαμύδα, να εφεύρει τους δικούς του συμβολισμούς, να εξαφανίσει από την ιστορική μνήμη των υπηκόων του κάθε άλλη διαδικασία που υπονόμευε τη μοναδικότητα των δικών του διαδικασιών και να υποδυθεί το «έθνος-κράτος» των Ελλήνων. Στην επίσημη θεώρηση της ιστορίας, η εσωστρέφεια θα εκφραστεί με την ανάδειξη της «Επαναστάσεως της 25ης Μαρτίου» ως ξεχωριστής και αυτόνομης ιστορικής διαδικασίας, με την παράλληλη υποβάθμιση της ευρύτερης ιστορικής διεργασίας, που απλώς ένα μέρος της υπήρξε η Επανάσταση στο Νότο.

Χαρακτηριστικό σημείο στην επαναστατική διαδικασία, που αναδείκνυε τη ρήξη μεταξύ των τοπαρχών του Νότου και των εχόντων μια πανελλήνια αντίληψη για την Επανάσταση, θα φανεί πολύ νωρίς, στην Α' Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου, όπου θα απαλειφθεί τελείως ο ρόλος της Φιλικής Εταιρείας. Θα φανεί τελικά ότι η εξουσία είχε περάσει στα χέρια των παλαιών ηγεσιών του Νότου: «Σε ό,τι αφορά τη γεωγραφική και κοινωνική προέλευση των "παραστατών", όπως αποκαλούνταν, η συντριπτική πλειονότητά τους αποτελούνταν από Μοραΐτες, Ρουμελιώτες και νησιώτες πρόκριτους και κληρικούς. Πρόκειται για τις προεπαναστατικές ηγετικές ομάδες στις οποίες προστέθηκαν Φαναριώτες και λόγιοι, που είχαν καταφτάσει στις επαναστατημένες περιοχές κατά τους πρώτους μήνες της Επανάστασης. Αντίθετα, ο Δημήτριος Υψηλάντης και οι επιφανέστεροι Ρουμελιώτες και Πελοποννήσιοι οπλαρχηγοί απουσίαζαν». (http:// www.fhw.gr/).

Η υποτίμηση του εξωελλαδικού Ελληνισμού θα αποτελέσει μόνιμη στάση που θα λάβει και χαρακτήρα πλήρους και βίαιης ιδεολογικής κυριαρχίας μέσω της δημόσιας αφήγησης και της εκπαιδευτικής λειτουργίας. Στο νεαρό κράτος, ειδικά μετά την κυριαρχία των «αυτοχθόνων» κατά των «ετεροχθόνων» κατά τη δεκαετία του 1840, θα κυριαρχήσει μια ολόκληρη κοσμοαντίληψη που θα υποβαθμίζει τη σημασία του ελληνικού κόσμου που βρέθηκε εκτός των κρατικών ορίων. Η υποτίμηση θα αφορά τόσο την καθοριστική συμμετοχή των εξωελλαδικών Ελλήνων στην έστω και περιορισμένη επιτυχία της Επανάστασης όσο και τη συνεχή του παρουσία στα δρώμενα της Εγγύς Ανατολής. Οι συνέπειες αυτής της στάσης υπήρξαν καθοριστικές, διαμορφώνοντας ακόμα και το αποτέλεσμα των οριστικών γεωπολιτικών μετατροπών, όπως αυτό αποτυπώθηκε στο τραγικό 1922.

Εξαιτίας του πλαισίου αυτού, διάφορες παράμετροι που σχετίζονται με το ιδεολογικό, κοινωνικό αλλά και γεωγραφικό πλαίσιο παραμένουν ακόμα άγνωστες, παρ' ότι η Επανάσταση του 1821 έχει μελετηθεί σε μεγάλο βαθμό. Στις παραμέτρους αυτές περιλαμβάνεται το εντυπωσιακό κίνημα των Ελλήνων εθελοντών, που συμμετείχαν στις επαναστατικές διαδικασίες, από περιοχές που χάθηκαν οριστικά για τον ελληνικό κόσμο την εποχή της διαμόρφωσης των εθνών-κρατών.

* Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός
Πηγή: enet.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου