Η παιδαγωγική του Αγίου Νεκταρίου.

Πρωτ. Γεωργίου Δορμπαράκη

 

"Οἱ δράστες πού ἔφθασαν στό γραφεῖο τοῦ Διευθυντῆ τῆς Ριζαρείου Σχολῆς, ᾽Επισκόπου Πενταπόλεως Νεκταρίου, ἀπό τούς παιδονόμους μέ τήν καταγγελία τῆς ῾βαρείας παραβάσεως τοῦ κανονισμοῦ" ἦταν τέσσερις. Τούς ἔλεγαν Σωφρόνη, Παπαχρήστου, Λελεδάκη καί Περιτζόγλου. Φαίνονταν ἀγριεμένοι, ροδοκόκκινοι, ἕτοιμοι νά ὑποστοῦν τίς συνέπειες τίς ἀνταρσίας.

᾽Εκείνη τήν στιγμή ἔγραφε ῾παραινετικήν ἐπιστολήν πρός φίλον ἀδελφόν ἱερομόναχον᾽. Ξαφνιάστηκε μέ τόν θόρυβο. ῾Ο κονδυλοφόρος ξέφυγε ἀπό τά δάχτυλα, ἡ πένα πέταξε μιά σταγόνα μελάνι στό χαρτί.

- Πρός τί ὁ θόρυβος, τί συνέβη;
- Κύριε σχολάρχα, Σεβασμιώτατε... μέ συγχωρεῖτε, ἀπό δῶ ὁ Παπαχρήστου μέ εἶπε εἰς ἐπήκοον ολων σφετεριστή, δηλαδή κλέφτη.

- Εἶναι δυνατόν, ἀληθεύει; Σιγορώτησε ἤρεμος.

- Ψέμματα λέει... μοῦ ὕβρισε τήν πατρίδα. Εἶπε ὅτι ἐμεῖς οἱ Μετσοβίτες εἴμαστε Τουρκόγυφτοι καί τρῶμε νύχτα-μέρα γιαούρτι.

- Σοβαρῶς;

- Νά σᾶς πῶ, πετάχτηκε ὁ τρίτος. Νά σᾶς πῶ τήν ἀλήθεια. Δέν τοῦ ἔδωσε νά διαβάσει κάποια φυλλάδα, κάποιο περιοδικό...

- Ποῖον περιοδικόν;

- ῎Οχι περιοδικό...βιβλίο.

- Ποῖον βιβλίον;

- Τό ἡμερολόγιο τοῦ Σκόκου.

- Πῶς βρέθηκε εἰς τήν Σχολήν τό ῾Ημερολόγιο τοῦ Σκόκου;

- Δέν εἶναι ὁλόκληρο...εἶναι φύλλα-φύλλα. Τό πέρασε κρυφά ὁ Περιτζόγλου.

- Κι ἐσύ διατί κατηγορεῖσαι;

- Αὐτός, κύριε διευθυντά, πετάχτηκε κι ἔλαβε τόν λόγο ὁ παιδονόμος, αυτός εἶναι ὁ καθαυτό ὑποκινητής τῆς φασαρίας. Τούς ἐρέθιζε μέ τρόπο καί τούς ἔσπρωξε νά χτυπηθοῦν, γιά νά γελάει.

᾽Ακολούθησε σιγή.

Γύρισε, τούς κοίταξε στά μάτια ἕναν-ἕναν. Τούς κοίταξε μέ τά μεγάλα γαλανά μάτια του, χλωμός, βουβός, πικραμένος.

- Αὐτά ὅλα τά ὁποῖα ἐκάματε, ἄρχισε σιγά-σιγά νά λέει, μέ λυποῦν βαθύτατα. Μέ ἀναγκάζουν νά τιμωρήσω τόν ἑαυτό μου.

- Τόν ἑαυτό σας, κύριε σχολάρχα; ἔκανε καταγεμᾶτος ἀπορία ὁ παιδονόμος.

- Μάλιστα. Νά τιμωρήσω τόν ἑαυτόν μου εἰς ἀπεργίαν πείνης. Κύριε παιδονόμε, ἀπό ταύτην τήν μεσημβρίαν θά εἰδοποιήσετε τόν μάγειρον ἐπί τρεῖς ἡμέρας νά μήν μοῦ ἀποστέλλει φαγητόν. ᾽Εξηγήθημεν; Τήν ὥρα τοῦ φαγητοῦ θά προσεύχομαι διά τήν ἀνωμαλίαν.

- Μάλιστα.

- Μέ λυποῦν, παιδιά μου, μέ λυποῦν... σεῖς, αὐριανοί ἱερεῖς τοῦ ᾽Υψίστου! Πηγαίνετε, παρακαλῶ, καί εἴθε ὁ Κύριος νά ἀποστείλει ἔλεος καί φωτισμόν... εἴθε νά σᾶς συγχωρήσει.
᾽Απόμειναν ἄναυδοι. ᾽Απόμειναν νά τόν κοιτάζουν. Τά μάτια του μέσα στήν σοβαρότητα καί τήν συντριβή τους τόξευαν κάτι τό ἀνομολόγητο, κάτι τό μεγαλειῶδες.

- Πηγαίνετε... ξανάκουσαν τήν φωνή του. Καί παρακαλῶ μέχρι τῆς μεσημβρίας νά ἔχετε πλήρως συμφιλιωθεῖ. Διότι ἄλλως θά συνεχίσω τήν τιμωρίαν.
Τά πόδια κινήθηκαν, τά παπούτσια σύρθηκαν στό πάτωμα. Βγῆκαν ἀπό τό γραφεῖο ἕνας-ἕνας σκυφτοί, κατακίτρινοι, συνεπαρμένοι ἀπό φόβο καί δέος.

Τό μεσημέρι καί οἱ τέσσερις δέν φάνηκαν στήν τράπεζα, δέν ἔβαλαν μπουκιά στό στόμα. Κλείστηκαν στίς κάμαρές τους κι ἔκλαψαν. ῎Εκλαψαν ὅσο ποτέ στήν ζωή τους᾽.

(᾽Από τό βιβλίο τοῦ Σ. Χονδρόπουλου, ῾Ο ἅγιος τοῦ αἰώνα μας, σσ. 146-148).

1. ῾Η ῾κοσμική᾽ παιδαγωγική: ἀμνηστεία ἤ αὐστηρή τιμωρία. 

῾Ο κοσμικός ἄνθρωπος, μπροστά στό παραπάνω γεγονός τῆς συμπλοκῆς τῶν μαθητῶν, θά ἀντιδροῦσε μ᾽ ἕνα διπλό ἀντιθετικό τρόπο: ἤ θά προσπαθοῦσε νά ἀμνηστεύσει τούς ἔνοχους μαθητές – νά ξεχάσουμε τό γεγονός - ἤ θά προέβαινε σέ αὐστηρή καί παραδειγματική τιμωρία, ῾γιά νά μάθουν᾽. Πράγματι. Καί οἱ δύο ἀπόψεις ὡς τάσεις παιδαγωγικές μποροῦν νά ἐπισημανθοῦν στήν σύγχρονη ἐποχή.

῾Υπάρχουν ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ὑποστηρίζουν ὅτι δέν πρέπει νά τιμωροῦνται τά παιδιά, ἔστω κι ἄν ἔχουν προβεῖ σέ ἐνέργειες ἀξιόποινες, διότι κάτι τέτοιο δέν βοηθᾶ στήν ὁλοκλήρωση τῆς προσωπικότητάς τους. Πολύ συχνά μάλιστα ἀκούγεται ἡ φράση ὅτι ῾δέν πρέπει νά δημιουργοῦμε στά παιδιά ψυχικά τραύματα᾽. Κι ἕνα τέτοιο ψυχικό τραῦμα γι᾽ αὐτούς εἶναι καί ἡ ὁποιαδήποτε τιμωρία τους. ῾Η πρόταση τήν ὁποία κάνουν γιά τίς κακές ἐνέργειες τῶν παιδιῶν εἶναι νά τά ἀφήσουμε ἐλεύθερα, χωρίς νά ἐπεμβαίνουμε στήν ζωή τους. ῾Παιδιά εἶναι, θά βροῦνε μόνα τόν δρόμο τους᾽ ὑποστηρίζουν.

῾Η ἄποψη αὐτή πού ἦταν καί ἡ κυριαρχοῦσα μέχρι τήν ἐποχή μας κρίνεται ὡς ἀνεύθυνη καί οὐτοπική. ᾽Ανεύθυνη, γιατί ἀπαλλάσσει τούς μεγαλυτέρους ἀπό τήν εὐθύνη πού ἔχουν γιά τήν διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν καί τῶν νέων – βολεύει ἐ μ ᾶ ς ἡ παιδαγωγική αὐτή -, οὐτοπική, γιατί δέν λαμβάνει καθόλου ὑπόψη της ὅτι καί στά παιδιά ὑπάρχει ἡ ροπή πρός τό κακό καί τό πονηρό, ὁπότε εἶναι ἀναγκαία ἡ ἐπέμβαση τῶν μεγαλυτέρων διά τῆς ἀγωγῆς, ἰδιαιτέρως στήν περίπτωση παρεκτροπῆς τους ἀπό τόν σωστό δρόμο. Δυστυχῶς, τά ἀρνητικά ἀποτελέσματα τῆς παιδαγωγικῆς αὐτῆς τά ζοῦμε μέ ἰδιαίτερη ὀξύτητα στήν ἐποχή μας: χουλιγκανισμός, κατάλυση κάθε αὐθεντίας, ἔλλειψη σεβασμοῦ. Τό μόνο ἄλλωστε πού εἰσπράττουν οἱ θιασῶτες τῆς τάσεως αὐτῆς εἶναι ἡ ἀνυποληψία τους καί ἀπό τούς ἴδιους τούς νέους.

Στόν ἀντίποδα, βρίσκονται ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι μπροστά καί στό παραμικρό παραστράτημα τῶν παιδιῶν καί τῶν νέων προτείνουν ῾δραστικές καί ἀποτελεσματικές᾽ λύσεις. Κι οἱ λύσεις αὐτές εἶναι ἡ αὐστηρή τιμωρία τους. Γιά τούς ὑποστηρικτές τῆς παιδαγωγικῆς αὐτῆς ἡ τιμωρία καί ὁ νόμος εἶναι τό μόνο πού μπορεῖ νά συνετίσει τά παιδιά καί νά τα κρατήσει στόν ἴσιο δρόμο.

Δυστυχῶς, καί ἡ παιδαγωγική αὐτή δέν εἶναι ὀρθή, γιατί παραθεωρεῖ τήν ψυχή τοῦ παιδιοῦ καί τοῦ νέου, τά ἀντιμετωπίζει ὡς ζῶα καί πάνω ἀπό ὅλα στερεῖται ἀγάπης. Τό μόνο λοιπόν πού ἐγείρει ἡ στάση αὐτή εἶναι ἡ ἀντίδραση καί ἡ ἐπανάσταση. ῾Η ῾παιδαγωγική᾽ αὐτή πού ἐπικράτησε σέ παλαιότερες ἐποχές, δυστυχῶς δέν εἶναι ἄμοιρη τῆς νεώτερης ἀσύδοτης παιδαγωγικῆς πού ἀναφέραμε προηγουμένως. Αὐτή τήν γέννησε καί τήν ἐξέθρεψε.

2. ῾Η παιδαγωγική τοῦ ἁγίου: ἀντιστροφή κριτηρίων.
Στό περιστατικό ὅμως μέ τόν ἅγιο Νεκτάριο βλέπουμε μία ἐντελῶς διαφορετική νοοτροπία καί στάση, μία ἄλλη παιδαγωγική. ᾽Αντιμετωπίζει ὁ ὅσιος τό πρόβλημα μέ σοβαρότητα. Διαπιστώνει τό ἄτοπο καί τήν ἐκτροπή τῶν μαθητῶ. Δέν τό ὑποβαθμίζει οὔτε τό ἀμνηστεύει. Αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη ἐπιβολῆς τιμωρίας. ᾽Αλλά μεταβάλλει τό ῾ἀντικείμενο᾽ τῆς τιμωρίας. Δέν τιμωρεῖ τούς ἐνόχους, τιμωρεῖ τόν ἑαυτό του. Καί τοῦτο γιατί νιώθει ὁ ἴδιος ὑπεύθυνος γιά ἐκείνους πού ἔχει τήν εὐθύνη τῆς διαπαιδαγωγήσεώς τους. Εἶναι ὁ Δάσκαλος καί ὁ Διευθυντής τους, δηλαδή ἡ κεφαλή τους. ᾽Από ἐκεῖ πρέπει νά ἀρχίσει. ῾Η στάση του εἶναι γεμάτη ἀπό ἀγάπη.

Μά γνωρίζει ὅτι ἡ τιμωρία του εἶναι καί ἡ μεγαλύτερη τιμωρία τῶν μαθητῶν του. Γιατί τούς δημιουργεῖ πρόβημα συνειδησιακό. Τούς κάνει νά νιώσουν ἐνοχή καί τύψεις. Τούς φέρνει σέ ψυχικό ἀναβρασμό πού θά ξεσπάσει σέ μετάνοια. Αὐτός εἶναι καί ὁ σκοπός του. Δέν ἔχει νόημα μία τιμωρία πού θά ὁδηγήσει σέ σκλήρυνση τῶν ψυχῶν. ᾽Εκεῖνο πού μετράει εἶναι ἡ μεταστροφή τῶν ψυχῶν, τό μαλάκωμα τῆς καρδιᾶς. Καί τό καταφέρνει.

Θυμίζει ἡ περίπτωση τήν παρόμοια ἀντίδραση πολλῶν ἄλλων ἁγίων, ὅπως γιά παράδειγμα καί τοῦ συγχρόνου ἁγίου Γέροντα π. Πορφυρίου. Σέ λεωφορεῖο εὑρισκόμενος δέν δέχεται νά καθίσει στήν θέση νεαροῦ, ὁ ὁποῖος πιεζόταν νά σηκωθεῖ ἀπό ὀργισμένους γεροντοτέρους. Παρέμεινε ὄρθιος, γιατί ἔλεγε ὅτι μέ τήν στάση του αὐτή θά κάνει νά ξυπνήσει καί ἡ συνείδηση τοῦ νεαροῦ.

3. ῾Η Νεκτάρειος παιδαγωγική: ἡ μόνη ἀποτελεσματική.
῎Ετσι ἡ παιδαγωγική τοῦ ἁγίου εἶναι καί ἡ πιό δραστική καί ἀποτελεσματική παιδαγωγική. ᾽Εμπνεόμενη ἀπό τήν ἀγάπη πρός τά παιδιά ἀνοίγει τίς καρδιές τους μέ ἀποτέλεσμα νά νιώσουν αὐτά τήν ἐνοχή τους, καθώς εἴπαμε, καί νά μετανοήσουν. Αὐτός δέν εἶναι ὁ στόχος κάθε ἀγωγῆς; ῾Η ἐπίδραση στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου; ῾Ο ἅγιος εἶναι παιδαγωγός καί δάσκαλος, μέ ὅλη τήν σημασία τῆς λέξεως: πάσχει καί συμπάσχει μέ τούς μαθητές του. Καί τό παράδειγμά του ἀποτελεῖ τό πιό εὔγλωττο κήρυγμα, τήν πιό καλή νουθεσία. ῾Η παιδαγωγική τοῦ ὁσίου κερδίζει διαχρονικά τούς μαθητές του.

῾Οἱ μαθητές, ἕνας-ἕνας᾽, συνεχίζει στό βιβλίο του γιά τόν ἅγιο ὁ Χονδρόπουλος, ῾κατέβασαν μέσα τους τίς αἰχμηρές λόγχες, μάλαξαν τήν σκληρία τῆς καρδιᾶς, ἔπιασαν σιγά-σιγά νά ῾κάμπτωνται᾽, νά γίνονται διαφορετικοί. ῎Επισαν νά προσέχουν, νά δέχονται τήν ῞Αγια Χάρη... ῾Οπουδήποτε τοῦτο συμβεῖ, σέ ὁποιοδήποτε ἵδρυμα ἤ σχολεῖο σχηματιστεῖ μιά γνώμη γιά ἕναν δάσκαλο ἤ γιά ἕναν προϊστάμενο, ἡ κατάσταση μονιμοποιεῖται. Γιατί τό ἀνώνυμο πλῆθος, οἱ μαθητές πού φεύγουν καί οἱ ἄλλοι πού ἔρχονται, δέχονται καί δίδουν τήν πληροφορία ἀπό στόμα σέ στόμα καί σχηματίζουν πεποίθηση, πού βεβαιώνεται φυσικά μέ τήν ἐξέταση καί τήν πράξη καί τραβάει συνέχεια᾽ (σελ. 148).

4. ῾Η παιδαγωγική τοῦ ἁγίου: παιδαγωγική τοῦ Χριστοῦ καί ὅλων τῶν ἁγίων.
῾Η στάση αὐτή τοῦ ἁγίου Νεκταρίου δέν ἀποτελεῖ ἐφεύρημα δικό του. Δέν εἶναι ἀποτέλεσμα κάποιου φιλοσοφικοῦ στοχασμοῦ. ᾽Αποτελεῖ συνέχεια τῆς στάσεως τοῦ ἴδιου τοῦ ἀρχηγοῦ τῆς πίστεως, τοῦ ᾽Ιησοῦ Χριστοῦ. ᾽Εκεῖνος ἦλθε στόν κόσμο ὄχι νά τόν καταδικάσει γιά τίς ἁμαρτίες του, ἀλλά νά τόν σώσει ἀπό αὐτές. ῾Οὐ γάρ ἀπέστειλε ὁ Θεός τόν υἱόν αὐτοῦ, ἵνα κρίνῃ τόν κόσμον, ἀλλ᾽ ἵνα σωθῇ ὁ κόσμος δι᾽ αὐτοῦ᾽. Καί τόν ἔσωσε, καθώς πῆρε πάνω Του τίς ἁμαρτίες του. ῾Ο Χριστός εἶναι ῾ὁ αἴρων τήν ἁμαρτίαν τοῦ κόσμου᾽. Μέ τήν σταυρική Του ἰδίως θυσία κατήργησε τήν ἁμαρτία καί μᾶς ἄνοιξε καί πάλι τόν Παράδεισο. Αύτή ἦταν ἡ τιμωρία τοῦ Θεοῦ στήν ἔνοχη ἀνθρωπότητα: νά τήν θεραπεύσει ἀπό τό τραῦμα της, ῾τιμωρώντας᾽ τόν υἱό Του.

῎Ετσι ὁ ἅγιος Νεκτάριος φανερώνει καί μέ τό περιστατικό αὐτό τήν ἁγιότητά του. ῎Ισως καί μόνο τό γεγονός αὐτό, ὅπως ἔχει εἰπωθεῖ, θά ἦταν ἀρκετό, γιά νά καταλάβουμε τόν πλούσια ἀρδευόμενο ἀπό τήν χάρη τοῦ Θεοῦ ψυχικό του κόσμο. ῾Ο ἅγιος δέν ἦταν παρά ἕνα ῾μίμημα᾽ Χριστοῦ. ῾Η ἀγκαλιά του ἦταν ἡ ὁρατή φανέρωση τῆς ἀγκαλιᾶς τοῦ Θεοῦ πρός τόν ταλαιπωρημένο ἀπό τήν ἁμαρτία ἄνθρωπο.

Αὐθόρμητα κι ἐμεῖς μαζί μέ τόν προφήτη κραυγάζουμε: ῾Θαυμαστός ὁ Θεός ἐν τοῖς ἁγίοις Αὐτοῦ᾽!