Παναγία Σουμελά, από τον Πόντο στο Βέρμιο.

 

Χαρακτηρίστηκε ως η «Παναγιά της προσφυγιάς», κυρίως όμως για όλους είναι γνωστή ως η «Παναγία του Πόντου». Πώς και πότε έφτασε η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας Σουμελά στη Βέροια και εγκαταστάθηκε στις πλαγιές του Βερμίου;

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Σουμελά, μαζί με άλλες δύο εικόνες της Παναγίας (η μία βρίσκεται στη Μονή Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα και η άλλη στη Μονή Κύκκου στην Κύπρο), ιστορήθηκε στη Θήβα από τον Ευαγγελιστή Λουκά, τον 4ο αιώνα μ.Χ. και μετά τον θάνατό του ο μαθητής του Ανανίας την μετέφερε στην Αθήνα και την τοποθέτησε ως «Παναγία Αθηνιώτισσα» στον Παρθενώνα, ο οποίος είχε μεταβληθεί τότε σε ναό της Αγίας Σοφίας. 

Η εικόνα παρέμεινε στον Παρθενώνα για λίγα χρόνια και στη συνέχεια τοποθετήθηκε σε νεόκτιστο ναό της «Μεγάλης Παναγίας», στη στοά του Αδριανού, ο οποίος καταστράφηκε στη μεγάλη πυρκαγιά του 1885 και κατεδαφίστηκε.

Η εικόνα της Παναγίας Σουμελά παρέμεινε στον ναό της Μεγάλης Παναγίας στην Αθήνα έως το 385 μ.Χ. Κατά την παράδοση παρουσιάστηκε η Παναγία στους μοναχούς Βαρνάβα (κατά κόσμον Βασίλειο) και Σωφρόνιο (κατά κόσμον Σωτήριχο), θείο και ανιψιό, και τους ζήτησε να ιδρύσουν μοναστήρι στο όνομά της, στον Πόντο, και να εγκαταστήσουν εκεί την εικόνα της. Ο Βαρνάβας και ο Σωφρόνιος, με την εικόνα στα χέρια, μετέβησαν στον Πόντο, επισκέφθηκαν πρώτα την Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Βαζελώνος και είδαν τον τρόπο κατασκευής της στην πλαγιά του βουνού. 

Στη συνέχεια, το 386 μ.Χ., επί Θεοδοσίου του Μεγάλου, βρήκαν με θεία υπόδειξη σπήλαιο σε ιδανικό μέρος, στο όρος Μελά, σε απόσταση 43 χλμ. νότια της Τραπεζούντας και ίδρυσαν εκεί την Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά. Οι δύο μοναχοί έζησαν στη Μονή έως το 412 και πέθαναν και οι δύο την ίδια ημέρα! Μάλιστα ο μοναχός Βαρνάβας άφησε και διαθήκη, όπου υπογράφει: «Βαρνάβας εξ Αθηνών, έγραψεν δε την διαθήκην αυτού, Βοηδρομιώνος ογδόη μεσούντος 412».

Η εικόνα της Παναγίας παρέμεινε στη Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο επί 1.545 χρόνια! Στο διάστημα αυτό βυζαντινοί αυτοκράτορες, λόγω του κύρους της, έδωσαν προνόμια στη Μονή και απένειμαν χρυσόβουλα και οι πατριάρχες σιγίλια και πλούσια δώρα. Ακόμα και οι σουλτάνοι Βαγιαζήτ, Σελίμ, Μουράτ, Μωάμεθ, Σουλεϊμάν κ.ά., με φιρμάνια, χορήγησαν προνόμια κθαώς και πλούσια και πολύτιμα δώρα που φυλάσσονταν στην Μονή σε σιδερένια κιβώτια. Κάποτε ο σουλτάνος Σελίμ, κατά τη διάρκεια κυνηγιού, διανυκτέρευσε στη Μονή, όπου όμως νόσησε, κατελήφθη από φρικτούς πόνους και κινδύνευσε να πεθάνει. 

Οι Πατέρες της Μονής επικαλέστηκαν τη βοήθεια της Παναγίας και ως εκ θαύματος ο Σελίμ, αφού ασπάστηκε την ιερά εικόνα της, θεραπεύτηκε! Τότε υποσχέθηκε και έστειλε πάρα πολλά δώρα. Στα χρόνια της γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού οι χριστιανικοί πληθυσμοί της περιοχής υπέστησαν φρικτές διώξεις. Στις 19 Δεκεμβρίου 1923, με την εκδίωξη όλων των μοναχών, η Μονή άρχισε να δέχεται επιδρομές χρυσοθήρων και ερημώθηκε, αφού οι Τούρκοι άρπαξαν ό,τι πολύτιμο βρήκαν. Πριν φύγουν οι τελευταίοι μοναχοί, Ιερεμίας και Αμβρόσιος ο Σουμελιώτης πήραν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, τον σταυρό με τα πολύτιμα πετράδια του Μανουήλ Γ’ Κομνηνού και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του οσίου Χριστοφόρου και τα έθαψαν σε κρύπτη, δίπλα στο Μετόχι της Αγίας Βαρβάρας.

Το 1931, στο πλαίσιο του ελληνοτουρκικού συμφώνου φιλίας που προώθησε ο Ελ. Βενιζέλος, ο Τούρκος πρωθυπουργός Ισμέτ Ινονού πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Αθήνα. Εκεί, μετά από πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Ξάνθης Πολυκάρπου Ψωμιάδη και του Ποντίου Υπουργού Λεωνίδα Ιασωνίδη, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος ζήτησε από τον Ινονού να επιτρέψει στον μοναχό Αμβρόσιο τον Σουμελιώτη, να μεταβεί στη μονή και να πάρει τα κρυμμένα ιερά κειμήλια.

Το αίτημα του Βενιζέλου εγκρίθηκε από τον Τούρκο Πρωθυπουργό και έτσι ο αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος αναχώρησε για τον Πόντο. Πήγε στο Μετόχι της Αγίας Βαρβάρας μαζί με τον εκπρόσωπο του Πατριαρχείου Αλέξανδρο Βασιλείου και με συνοδεία Τούρκου αξιωματικού της Αστυνομίας και βρήκε τα ιερά κειμήλια. Τα έφερε στην Αθήνα και τα παρέδωσε στον αποκρισάριο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, τον άγιο των Ποντίων, Χρύσανθο Φιλιππίδη, ο οποίος τα παρέδωσε για να φυλαχθούν στο Βυζαντινό Μουσείο των Αθηνών.

Μετά από είκοσι χρόνια παραμονής της στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, με ενέργειες του σωματείου «Παναγία Σουμελά», που ιδρύθηκε το 1951 στη Θεσσαλονίκη και του Προέδρου του Φίλωνα Κτενίδη, η εικόνα της Παναγίας μεταφέρθηκε στη Βέροια, τον Αύγουστο του 1952. Η ιερά εικόνα, έφτασε στην πόλη το απόγευμα του Σαββάτου 9 Αυγούστου 1952, οπότε οργανώθηκε επίσημη υποδοχή της στην Πλατεία Αγίου Αντωνίου. Ακολούθως, η εικόνα λιτανεύτηκε με επισημότητα στην πόλη και η πομπή κατέληξε στον μητροπολιτικό ναό της Βέροιας. Στην υποδοχή και τη λιτάνευση της ιεράς εικόνας συμμετείχαν τμήματα του στρατού καθώς και οι εκκλησιαστικές και διοικητικές αρχές της πόλης. 

Μετά από ολιγοήμερη παραμονή στην πόλη της Βέροιας, η εικόνα μεταφέρθηκε στις πλαγιές του Βερμίου, την Τετάρτη 13 Αυγούστου 1952, όπου τοποθετήθηκε σε νεόκτιστο ναό προς τιμήν της Παναγίας, σε έκταση η οποία παραχωρήθηκε για τον σκοπό αυτό, από την Κοινότητα Καστανιάς. Σε αυτόν το ναό γιορτάστηκε για πρώτη φορά η Κοίμηση της Θεοτόκου, τον Αύγουστο του 1952, με την παρουσία του ιερού κειμηλίου και πλήθους κόσμου. Το 1993, με ενέργειες του Παναγιώτη Τανιμανίδη, δευτέρου προέδρου του ιδρύματος, που διαδέχτηκε τον Φ. Κτενίδη μετά τον θάνατό του, μεταφέρθηκαν στην Παναγία Σουμελά Βερμίου και τα άλλα δύο ιερά κειμήλια της Μονής.

Η Παναγία Σουμελά αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα ιερά Προσκυνήματα της χώρας μας. Η πάνσεπτη και χαριτόβρυτος εικόνα της είναι ανά τους αιώνες πηγή ευλογίας και προστασίας για όλο τον λαό μας και η παντοτινή καταφυγή και αναφορά των Ελλήνων του μαρτυρικού Πόντου.