«Μαρτύριο, μαρτύριο, μαρτύριο» Η σιγή του πόνου και η ωδή του ουρανού στην εκδημία του Οσίου Παϊσίου

  

Υπάρχουν στιγμές στην ιστορία της ψυχής που τα χείλη σωπαίνουν και το φώς σβήνει για να μιλήσει το Αιώνιο. Στιγμές όπου η ανθρώπινη οδύνη γίνεται πύλη μυστηρίου, κι ο πόνος, όχι πια κατάρα, αλλά ιερό πέρασμα προς την αθανασία. 

Στις τελευταίες ώρες της ζωής του Οσίου Παϊσίου, κάθε ανάσα, κάθε βλέμμα, κάθε λέξη ιδίως εκείνη η τριπλή: «μαρτύριο, μαρτύριο, μαρτύριο» ήταν ένα προσκύνημα στο Σταυρό και στην Ανάσταση.

Ο Όσιος Παΐσιος δεν πέθανε. Εκοιμήθη. Κι αυτό δεν είναι απλή εναλλαγή λέξεων, μα ρήξη του τρόπου που ο άνθρωπος βιώνει το τέλος. Ο βίος του ήταν εξ αρχής πορεία σταυρική, αλλά η έξοδος του προσέλαβε εκείνον τον ιδιαίτερο χαρακτήρα που έχουν οι εκδημίες των Αγίων: δεν είναι τραγωδίες, είναι λειτουργίες. Δεν είναι θρήνοι, αλλά δοξολογίες της ελπίδας.

Αρνούμενος φάρμακα και παυσίπονα, διάλεξε τον δρόμο του ηθελημένου πόνου. Όχι από μαζοχισμό, αλλά από πνευματική σύνεση. Ο άνθρωπος που αγωνίστηκε να ελευθερώσει την ψυχή του από κάθε δέσμευση της σαρκός, ακόμη και στη στερνή του ώρα, δίδαξε ότι η λύτρωση δεν είναι φυγή από τον πόνο, αλλά μεταμόρφωση του πόνου σε δοχείο Χάριτος.

Το σταυροδρόμι της εσωτερικής του αγωνίας δεν ήταν μονόλογος. Ο Γέροντας μιλούσε στην Παναγία με τα μάτια, στον Χριστό με το κομποσχοίνι, και στην Αγία Ευφημία με εκείνους τους δύο κόκκους από το κόλλυβο της. Η παρουσία της αγιότητας του είχε ήδη υπερβεί το φθαρτό.
Η λέξη «μαρτύριο» δεν ήταν κραυγή, ήταν αποδοχή. Μαρτυρία, εν τέλει, είναι ο ίδιος ο Άγιος. Η λέξη που επανέλαβε τρεις φορές θυμίζει την τριπλή άρνηση του Πέτρου που μεταμορφώθηκε σε τριπλή αγάπη. Έτσι κι εδώ: ο πόνος μετατράπηκε σε μυσταγωγία, σε παρουσία, σε επανάληψη του πάθους του Χριστού.

Η Κοίμηση του ήταν, κυριολεκτικά, ανάπαυση. Η ύστατη πνοή του, που έσβησε «ὅπως σβήνει τὸ καντηλάκι, ὅταν τελειώνει τὸ λάδι του», περιέχει όλη την ποιητική του ουρανού. Όχι βίαιο τέλος, μα φυσική μετάβαση· όχι τραγική απώλεια, αλλά αναχώρηση σιωπηλή, όπως οι άγγελοι δεν θορυβούν, μα γεμίζουν τον χώρο με άρρητο φώς.

Η ταπεινότητα, η αφάνεια, ο φόβος κάθε επιδεικτικής χειρονομίας δεν εγκατέλειψαν τον Γέροντα ούτε μετά θάνατον. Επιθυμία του ήταν να μη γίνει γνωστή η Κοίμηση του, να μη ψαλούν θριαμβικοί παιάνες, αλλά να πορευθεί προς τον τάφο με το φώς μόνο ενός φαναριού εικόνα αρχαία, λιτή, βιβλική, αγιορείτικη.

Η κοίμηση του Αγίου Παϊσίου δεν ήταν μόνο η βιολογική λήξη ενός προσώπου. Ήταν το τέλος μιας αποκαλύψεως και η αρχή μιας άλλης: από τον μυστικό βίο της προσευχής, στον οικουμενικό βίο της πρεσβείας. Ο Όσιος, ο οποίος έκρυβε τα δάκρυα του και τα χαρίσματα του για να μη φανεί, βρέθηκε ξάφνου σε κάθε εικονοστάσι, σε κάθε καρδιά, σε κάθε δάκρυ ικεσίας.
Η θεολογία του τέλους του δεν είναι απολογητική, ούτε δογματική. Είναι βιωματική. Δίδαξε, σιωπώντας, ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη προσφορά στον Θεό από το να υπομένεις τον πόνο με εμπιστοσύνη. Όχι υπομονή άπρακτη, αλλά θυσιαστική αυτή που λευκαίνει την ψυχή και της δίνει φτερά.

Η αγρυπνία της 11ης προς 12η Ιουλίου, γίνεται κάθε χρόνο ένα συλλογικό «επιμύθιο» πίστεως. Δεν είναι επετειακή εκδήλωση. Είναι αναζωπύρωση μνήμης και θαύματος. Εκεί, στο Παρεκκλήσιο των Αρχαγγέλων, η σιγή συνομιλεί με την παρουσία, και η απουσία γίνεται παρουσία χαριτωμένη. Όλοι όσοι προσέρχονται δεν βλέπουν έναν νεκρό, μα νιώθουν ένα ζωντανό φώς που ήρθε να διώξει τα σκοτάδια όχι του κόσμου, αλλά της καρδιάς.

Ο όσιος Παΐσιος, "πολιτευσάμενος ἐπὶ γῆς ἀγγελικῶς", επιδίωξε να ταυτίσει το είναι του με το πνεύμα του Ευαγγελίου. Δεν είχε φιλοδοξία να γράψει ιστορία· του αρκούσε να γράψει στην ψυχή του τον Χριστό. Κι όμως, η ζωή του έγινε λόγος ζωντανός, και η Κοίμηση του, μαρτυρία της Ζωής που δεν τελειώνει.

Ο σταυρός έγινε φτερό. Το δάκρυ έγινε φώς. Και το τέλος του Οσίου Παϊσίου, έγινε για εμάς κάλεσμα για να μετατρέψουμε την κάθε μας στιγμή κι αυτή ακόμα του πόνου σε προσευχή, σε μνήμη του Χριστού, σε σιωπηλό «Μνήσθητί μου, Κύριε, ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου».