Το δόγμα της Χαλκηδόνας.

  

Στην ιστορική στροφή του 451 μ.Χ., όταν οι Πατέρες της Δ' Οικουμενικής Συνόδου στη Χαλκηδόνα συνεκάλεσαν το σώμα της Εκκλησίας για να ορίσουν την πίστη, δεν έγραψαν απλώς έναν θεολογικό τύπο˙ διαμόρφωσαν ένα υπαρξιακό και σωτηριολογικό σημείο αναφοράς για ολόκληρο τον άνθρωπο. 

Το Χαλκηδόνιο Δόγμα, που καθορίζει τον Χριστό «τέλειον Θεόν και τέλειον ἄνθρωπον, ἐκ δύο φύσεων ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως, ἀδιαιρέτως, ἀχωρίστως», δεν αποτελεί απλώς μια ορθολογική αποσαφήνιση της θεανθρωπίνης φύσεως, αλλά αναδύεται ως το κατεξοχήν σημείο όπου η θεολογία, η φιλοσοφία, η ψυχολογία και η ανθρωπολογία συναντώνται.
Η Χαλκηδόνα δεν είναι ένας ψυχρός, δογματικός κανονισμός. Είναι μια βαθύτατη μαρτυρία περί του τρόπου με τον οποίο η θεότητα και η ανθρωπότητα συνυπάρχουν χωρίς σύγχυση, χωρίς διάλυση. Και αυτή η μαρτυρία δεν αφορά μόνο το Πρόσωπο του Χριστού, αλλά και την ίδια τη φύση του ανθρώπου, ο οποίος, κατ’ εικόνα Αυτού πλασθείς, καλείται σε μια αντίστοιχη ένωση: την κατά χάριν θέωση.

Η ψυχολογική διάσταση του δόγματος διαφαίνεται στην καταφατική αποδοχή της πληρότητας της ανθρώπινης φύσεως. Ο Χριστός δεν προσέλαβε μια αφηρημένη ιδέα ανθρώπου, ούτε ένα τμήμα της ανθρώπινης ύπαρξης, αλλά ολόκληρο τον άνθρωπο: σώμα, ψυχή, θέληση, λογική. "Εν τη προσλήψει" θεράπευσε, αλλά και δικαίωσε. Εδώ έγκειται και η άρρητη θεραπευτική δύναμη του δόγματος: αναγνωρίζοντας τον πλήρη Χριστό, ο άνθρωπος συμφιλιώνεται με την πλήρη του υπόσταση.

Η φιλοσοφική ένταση του Χαλκηδονίου δόγματος, συνίσταται στην υπέρβαση της δυιστικής διαίρεσης του είναι. Ούτε μονοφυσιτισμός η άρνηση της ανθρώπινης ετερότητας, ούτε νεστοριανισμός η κατατεμαχισμένη, δυαδική ύπαρξη. Το δόγμα αρθρώνει μια οντολογία της σχέσεως και της κοινωνίας: οι δύο φύσεις δεν διαλύονται ούτε αναμιγνύονται· παραμένουν ακέραιες μέσα στην ενότητα του Προσώπου. Ο Χριστός ως θεανθρώπινο πρόσωπο γίνεται η αφετηρία της χριστοκεντρικής ανθρωπολογίας, όπου η πολλαπλότητα των ανθρώπινων πτυχών ενοποιείται μέσα στην εν Χριστώ ύπαρξη.

Αυτό το δόγμα δεν είναι απλώς θεολογικό· είναι βαθιά λογοτεχνικό. Οι Πατέρες, με γλώσσα που αγγίζει τα όρια της ποιητικής ευγλωττίας, διασώζουν την ισορροπία του Μυστηρίου με όρους που δεν φθείρουν την απερίγραπτη δόξα Του. Κάθε λέξη είναι ένα φώς που αναβλύζει από τη νύχτα της απορίας, μια σύλληψη που δεν εξαντλεί το Αχώρητο, αλλά προσκυνεί το Ανείπωτο.

Το Χαλκηδόνιο Δόγμα διαδραματίζει έναν κοσμοϊστορικό ρόλο. Η ενότητα της Εκκλησίας εξαρτήθηκε από την αποδοχή αυτής της πίστης. Η απόρριψη του δεν οδήγησε απλώς σε θεολογικές διαφωνίες αλλά και σε κοινωνικές ρήξεις, πολιτισμικούς διαχωρισμούς, σχίσματα. Εντός αυτού του δόγματος κρύβεται η δυναμική της ενότητας χωρίς ομοιομορφία, της ετερότητας χωρίς διαίρεση το απόλυτο υπόδειγμα κοινωνίας προσώπων.

Η Χαλκηδόνα τιμά και θεμελιώνει το ανθρώπινο πρόσωπο. Εφόσον ο Θεός προσλαμβάνει ολόκληρη την ανθρώπινη φύση, το ανθρώπινο πρόσωπο καθίσταται ιερό, άξιο της θείας αγάπης, φορέας αιωνιότητος. Στον αντίποδα κάθε νιχιλισμού ή υπαρξιακού μηδενισμού, το δόγμα αυτό μαρτυρεί ότι ο άνθρωπος δεν είναι τυχαίο ον, αλλά προσκεκλημένος στη θέωση.

Τέλος, η φιλοκαλική διάσταση του Χαλκηδονίου δεν είναι λιγότερο σημαντική. Το δόγμα αυτό αποτελεί θεμέλιο της ησυχαστικής εμπειρίας και της οντολογικής καθαρότητας που οι Πατέρες περιγράφουν ως φώτιση και θέωση. Η διάκριση των φύσεων εντός της ενώσεως αντικατοπτρίζει τη δυναμική διάκριση ενεργειών-ουσίας, την οποία ανέπτυξαν οι Καππαδόκες Πατέρες και κορύφωσε ο Γρηγόριος ο Παλαμάς. Το δόγμα είναι, επομένως, όχι μόνο νοητικό, αλλά και ασκητικό. Δεν γνωρίζεται απλώς, βιώνεται.

Η Χαλκηδόνα δεν είναι μόνο μια σύνοδος. Είναι μια εσωτερική στάση, μια θεολογική ηθική, μια αναφορά στο πώς ζούμε την ένωση με τον Θεό χωρίς να αρνούμαστε την ιδιαιτερότητα μας. Είναι ο δρόμος της κοινωνίας χωρίς απορρόφηση, της αγιότητας χωρίς αλλοτρίωση. Είναι, τέλος, η ίδια η ομορφιά της αλήθειας, η οποία δεν επιβάλλεται αλλά ελκύει, δεν καταργεί αλλά ανακαινίζει.

Είναι το όριο που ορίζει την αλήθεια και ταυτόχρονα η ρωγμή από όπου εισρέει το φώς της Αποκαλύψεως. Μπροστά στο μυστήριο της Θεανθρωπίας, σιωπά η λογική, προσκυνεί η καρδιά και υμνεί η Εκκλησία: «Ὁ Χριστός, τέλειος Θεός και τέλειος ἄνθρωπος, εἷς Κύριος».