Από το χείρον στο χείριστον;

Ασφαλώς ἔχουν αὐξηθεῖ τὰ συμπτώματα τῆς νεανικῆς βίας ἀλλὰ θὰ ἦταν ἀσύγγνωστη ἀφέλεια νὰ νομισθεῖ ὅτι τὸ νοσηρὸ αὐτὸ φαινόμενο εἶναι σύμπτωμα μόνο τῆς δικῆς μας ἐποχῆς. 

Κρούσματα νεανικῆς βίας –ἄν ὄχι σὰν τὰ τωρινὰ– εἴχαμε σὲ κάθε ἐποχὴ καὶ μάλιστα χωρὶς, φαινομενικὰ, οὐσιαστικὴ αἰτία. Οἱ παλαιότεροι θὰ ἐνθυμοῦνται τὴν πολύκροτη ταινία «Ἐπαναστάτης χωρίς αἰτία», μὲ τὸν ἀλησμόνητο Τζέιμς Ντὴν ποὺ ἔγινε τὸ ἐπαναστατικὸ σύμβολο τῆς γενιᾶς μου. Τὸ φαινόμενο τῆς ἄσκοπης νεανικῆς βίας θίγει καὶ ἡ διάσημη Ἀγγλίδα συγγραφέας ἀστυνομικῶν μυθιστορημάτων, ἡ πολυθρύλητη Ἀγκάθα Κρίστι:

«Μιὰ σπᾶνε τοὺς τηλεφωνικοὺς θαλάμους, μιὰ σπᾶνε τὸ ἔνα, μιὰ σπᾶνε τὸ ἄλλο, καὶ τὶ δὲν κάνουν αὐτοὶ οἱ νεαροὶ βάνδαλοι τῆς ἐποχῆς μας. Κακόμοιρα παιδιά! Εἶναι ποὺ δὲν ξέρουν νὰ κάνουν τίποτα καλύτερο ἴσως. Δὲν ξέρουν νὰ διασκεδάσουν παρά σπάζοντας τὰ πράγματα. Πολύ λυπηρό! Πολύ λυπηρό» (Ἀπό τὸ μυθιστόρημα «Οἱ ἄγγελοι δὲν φλυαροῦν»).

Ἄν κάτι σήμερα διαφοροποιεῖ τὴ νεανικὴ βία ἀπὸ τὴ βία ἄλλων ἐποχῶν, τοῦτο ἔγκειται στὸ ὅτι ἡ βία ἔχει προσλάβει ἕναν ἰδεολογικό χαρακτῆρα. Βέβαια τέτοιον χαρακτῆρα εἶχε καὶ στὰ τέλη τοῦ 19ου αἰώνα μὲ τὴ διάδοση τῶν ἰδεῶν τῶν Ρώσων Μιχαὴλ Μπακοῦνιν καὶ Πέτρου Κραπότκιν. Δὲν πρέπει ὅμως νὰ παραβλέψουμε τὴ συμβολὴ στὸ ἀναρχικό-ἀντιεξουσιαστικό κίνημα τῶν Ἰταλῶν Μαλατέστα καὶ Κόστα ἀλλὰ καὶ ἑνὸς Γερμανοῦ, τοῦ Ἰωάννη Μόστ, ποὺ πρῶτος ἴσως αὐτὸς διέσπειρε τὶς ἀναρχικὲς ἰδέες στὶς ΗΠΑ καὶ στὴν Ἀγγλία. 

Στὴν Ἀγγλία μάλιστα καταδικάστηκε σὲ δεκαεξάμηνη εἱρκτὴ διότι ἐξέδωσε προκήρυξη μὲ τὴν ὁποία χαιρέτιζε τὴ δολοφονία τοῦ τσάρου ἀπὸ νεαροὺς ὁμόφρονές του. Πάντως μέχρι καὶ σήμερα ὁ Μπακοῦνιν θεωρεῖται –καλῶς ἤ κακῶς– σὰν ὁ εὐαγγελιστὴς τοῦ ἀναρχισμοῦ, κυρίως μὲ τὸ ἔργο του «Dieu et l’ état» (=Θεὸς καὶ κράτος). Μὲ τὸ ἔργο αὐτὸ ὁ πρώην ἀριστοκράτης κηρύσσει τὸν πόλεμο κατὰ τοῦ κράτους ποὺ τὸ θεωρεῖ ἐργαλεῖο καταπιέσεως τῶν ἰσχυρῶν ἐπί τῶν ἀδυνάτων. Ἀντὶ γι’ αὐτὸ προβάλλει σὰν λύση τοῦ κοινωνικοῦ προβλήματος τὴν ἔμφυτη στοὺς ἀνθρώπους ἀλληλεγγύη καὶ τάσσεται ὑπὲρ μιὰς ἐλεύθερης κοινωνίας ἀπαλλαγμένης ἀπὸ κάθε λογῆς κρατικὲς δεσμεύσεις.

Θὰ πίστευε κανεὶς ὅτι ὅλα αὐτὰ εἶναι καινοφανῆ, σὰν ἀντίδραση ἔναντι τῶν καταπιεστικῶν καὶ ἀνθρωποδιαλυτικῶν συνθηκῶν τῆς βιομηχανικῆς κοινωνίας, ποὺ ὅσο περνᾶ ὁ χρόνος γίνεται ἀ-κοινωνία. Καὶ ὅμως ὄχι. Σὲ ἕνα ἀπώτερο ἱστορικὸ βάθος διακρίνουμε ἕναν Ἕλληνα φιλόσοφο, τὸν Καρποκράτη, ποὺ ἔζησε κατὰ τὸν 2ο αἰῶνα μ.Χ. στὴν Ἀλεξάνδρεια, ἡ ὁποία τότε ἦταν ζυμωτήριο πολλῶν ἰδεῶν. 

Ὁ ἐν λόγῳ Καρποκράτης, ἀφοῦ μελέτησε τὰ ἔργα τοῦ Ζήνωνος καὶ τοῦ Πλάτωνος, στράφηκε πρὸς τὴν ἀνατολικὴ σκέψη, ἀκόμη καὶ πρὸς τὸν Χριστιανισμό, τὸν ὁποῖο θέλησε νὰ χρησιμοποιήσει σὰν ἐπικάλυμμα τῶν ἰδεῶν του. Ἵδρυσε δική του αἵρεση, τάχθηκε κατὰ τῆς ἰδιοκτησίας, δίδαξε τὴν ἰσότητα μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, καθὼς καὶ τὴ χειραφέτησή τους ἀπό κάθε ἐξωτερικό φραγμό. Ἄρα ὅ,τι ἐμφανίζεται σὰν νεοειπωμένο, συχνὰ εἶναι χιλιοειπωμένο.

Τὸ περιστατικό τῶν «Ἑρμοκοπιδῶν», στὸ ὁποῖο πιθανῶς πρωταγωνίστησε ὁ Ἀλκιβιάδης, δείχνει πὼς φαινόμενα βανδαλισμῶν (καὶ μάλιστα 900 χρόνια πρὸ τῆς ἐμφανίσεως τῶν Βανδάλων) εἴχαμε καὶ στὴν ἀρχαία Ἀθήνα. Μόνο ποὺ τὸ περιστατικὸ αὐτὸ –καὶ ὄχι μόνον αὐτὸ– δείχνει ὅτι μπορεῖ μιὰ νεανικὴ ἀπερισκεψία νὰ πληρωθεῖ βαριά. Εἶναι εὔκολο νὰ ἔχει ἀπήχηση στοὺς νέους –καὶ μάλιστα εὐπόρων οἰκογενειῶν– ἡ Θεωρία τῆς Καταστροφῆς, ὅτι δηλαδὴ ὁ κόσμος εἶναι σάπιος καὶ ὅτι πρέπει νὰ ἀνατραπεῖ γιὰ νὰ φυτρώσει ἕνας «θαυμαστὸς καινούργιος κόσμος», ποὺ μπορεῖ νὰ φυτρώσει ἀλλὰ θὰ εἶναι –πιθανῶς– ὅμοιος μὲ αὐτὸν ποὺ ὁραματίστηκε ὁ Χάξλευ στὸ ὁμώνυμο ἔργο του˙ ἕνας κόσμος-προϊόν πειραματικῶν μεθόδων. 

Εἶναι εὔκολο νὰ πείσεις ἕνα θερμοκέφαλο νέο νὰ καταστρέψει ἀλλὰ τὸ δύσκολο εἶναι νὰ τὸν μάθεις νὰ κτίζει, νὰ δημιουργεῖ. Δὲν ζοῦμε στὸν καλύτερο τῶν κόσμων ἀπὸ ὅσους εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπάρξουν, ὅπως ἔλεγε ὁ Λάιμπνιτς, ἀλλὰ τοῦτο δὲν εἶναι λόγος νὰ τὸν κάνουμε χειρότερο.
                                                                                                                                      Σαράντος Καργάκος